Algemeen

De diagnostiek bij kinderen van 0 tot 6 jaar vraagt om specifieke kennis en methodieken die nodig zijn om de vroege normale en ver-/gestoorde ontwikkeling in samenhang met de omgeving goed te kunnen beoordelen. De veelheid en diversiteit aan ontwikkelingsdomeinen en kindfactoren die betrokken zijn bij het ontstaan van problemen en stoornissen, samen met factoren in de omgeving vereisen multidisciplinaire samenwerking waarbij over de grenzen van de eigen discipline heen wordt gekeken. Diagnostiek en behandeling van jonge kinderen met psychopathologie vinden meestal plaats in gespecialiseerde centra. Signalering en screening worden vooral gedaan door jeugdartsen, huisartsen, en kinderartsen/-neurologen, maar ook door professionals uit wijkteams en de kinderopvang. Het Kompas kinder- en jeugdpsychiatrie kan hierbij een hulpmiddel zijn.

Signalering en screening

Deze fase is vooral gericht op het vroeg signaleren van (risico’s op) psychische en ontwikkelingsproblemen of stoornissen en van risico’s binnen de leef-/opvoedingsomgeving. Alle zorgprofessionals die direct of indirect via de ouders in contact komen met jonge kinderen spelen hierin een belangrijke rol. Gegevens van het consultatiebureau en screeningsinstrumenten zijn heel behulpzaam om te helpen beslissen voor welke kinderen nadere specialistische diagnostiek nodig is. In de screeningsfase verdienen brede instrumenten die niet zijn toegespitst op een bepaald type stoornis de voorkeur omdat dit de kans verkleint dat te snel in een bepaalde richting wordt gedacht op basis van eenzijdige informatie (Gieserman Kiss et al., 2017). Met screeningsinstrumenten kunnen uiteraard nog geen diagnostische uitspraken gedaan worden (Gilliam & Mayes, 2004).
Screeningsinstrumenten dienen kort, gemakkelijk voor ouders te begrijpen, en bovendien snel en efficiënt te scoren te zijn (Gieserman Kiss et al., 2017). Voorbeelden hiervan zijn het Van Wiechenschema en de CoSoS (Communicatieve en Sociale ontwikkelingsSignalen) gebruikt op consultatiebureaus, de BITSEA (Brief Infant-Toddler Social and Emotional Assessment), en de SDQ (Strengths and Difficulties Questionnaire), en ook de OBVL (Opvoedingsbelasting vragenlijst).

Tabel 1. Overzicht van veel gebruikte screeningsinstrumenten (zowel algemene als specifieke). 

Noot: Van sommige instrumenten zijn de psychometrische kwaliteiten nog maar net bewezen, of (Nederlandse) normgegevens nog niet beschikbaar en/of afgeleid uit internationaal onderzoek. Het Kenniscentrum Kinder- en Jeugdpsychiatrie pretendeert niet volledig en uitputtend te zijn. Deze beschrijving kan beschouwd worden als de stand van zaken op het gebied van wetenschappelijk onderbouwd ontwikkelingsonderzoek bij het jonge kind op het moment van opstellen van deze tekst.