Signalering en screening Deze fase is gericht op het vroeg signaleren van (risico’s op) psychische en ontwikkelingsproblemen, en van risico’s binnen de leef-/opvoedingsomgeving. Alle zorgprofessionals die direct of indirect, via de ouders, in contact komen met jonge kinderen spelen hierin een belangrijke rol. Gegevens van het consultatiebureau en screeningsinstrumenten zijn heel behulpzaam om te beslissen voor welke kinderen nadere specialistische diagnostiek nodig is. In de screeningsfase verdienen brede instrumenten de voorkeur, omdat dit de kans verkleint dat te snel in een bepaalde richting wordt gedacht (Gieserman Kiss et al., 2017). Met screeningsinstrumenten kunnen uiteraard nog geen diagnostische uitspraken gedaan worden (Gilliam & Mayes, 2004). Screeningsinstrumenten dienen kort, gemakkelijk voor ouders te begrijpen, en bovendien snel en efficiënt te scoren te zijn (Gieserman Kiss et al., 2017). In onderstaande tabel 1 worden veelgebruikte screeningsinstrumenten beschreven die zich richten op de brede ontwikkeling, gehechtheid, de ouders, en de ouder-kindrelatie. Voor stoornisspecifieke instrumenten verwijzen we door naar de betreffende praktijkstandaarden op deze website. Overzicht praktijkstandaarden Overzicht instrumentenlijst A-Z Tabel 1. Overzicht van veel gebruikte hulpmiddelen bij screening (s) en verdieping (v) Doel Instrument Leeftijdsrange Tijdsduur afname Opmerkingen Ontwikkeling, breed spectrum s ASQ-3 Ages and Stages Questionnaire 2-66 maanden 12-18 min. Opeenvolgende screeningsvragenlijsten (8) over algemene ontwikkeling, door ouders in te vullen. Goede psychometrische eigenschappen. v Bayley-III Bayley Scales of Infant Development III – Nederlandse versie 1-42 maanden 25-60 min. Meet algemene mentale en motorische ontwikkeling. Genormeerde scores. s BITSEA Brief Infant-Toddler Social and Emotional Assessment 12 – 36 maanden 5 min. Meet sociaal- emotionele gedragsproblemen of vertragingen in sociaal- emotionele competenties. v WPPSI-IV Wechsler Preschool and Primary Scale of Intelligence 2,5-7 jaar 50 min. Intelligentietest. Genormeerde scores. Goede betrouwbaarheid en validiteit. v SON-R 2-8 jr Snijders-Oomen Niet-verbale Intelligentietest 2-8 jaar 50 min. Niet-verbale algemene intelligentietest. Genormeerde scores. s SDQ Strengths and Difficulties Questionnaire 2 – 17 jaar 15 min. Meet psychosociale problematiek en vaardigheden. v PEP-R Psycho-educatief Profiel-R 3-6+ jaar ca. 2x 45 min. Voor kinderen met forse achterstand en geen/nauwelijks taalontwikkeling en die slechts indirect via materiaal betrokken kunnen worden. Geeft leeftijdsequivalent-score. v KID-N Kent Infant Development Scale – Nederlandse versie Ontwikkelingsleeftijd tot 15 maanden. Bij kinderen met beperkingen een chronologische leeftijd tot ca. 8 jaar. 1-1,5 uur Betrouwbaarheid: Goed Begripsvaliditeit en criteriumvaliditeit: onvoldoende. s/v BRIEF-P Vragenlijst executieve functies bij peuters 2-5 jaar ca. 10 min. Meet executieve functies op gedragsniveau. s Vineland (adaptief functioneren) 0-6 15 min. Adaptief functioneren in communicatie, dagelijkse vaardigheden, socialisatie en motoriek. v ITSP De Infant/Toddler Sensory Profile (sensorische verwerking) 0-6 maanden 7-36 maanden 15-20 min. Vragenlijst. Kan voor zowel diagnostiek als interventie worden gebruikt en is interessant voor o.a. ergotherapeuten, kinderfysiotherapeuten, logopedisten, psychologen, orthopedagogen en kinderartsen. v DIPA Diagnostics Infant and Preschool Assessment 2-7 jaar 45-120 min. Semigestructureerd interview voor DSM-5 criteria van psychiatrische stoornissen. s TRF Gedragsvragenlijst voor Kinderen, Informatie Leiding/Leerkracht 1½-5 jaar 10-20 min. Probleemschalen, DSM schalen. s CBCL 1½-5 Child Behavior Checklist 1½-5 jaar 15-20 min. Probleemschalen, DSM schalen. Verstoord Gehechtheidsgedrag v DAI Disturbances of attachment interview 0-6 jaar 30 min. Semigestructureerd interview. Meet gehechtheidsgedrag. Ouderschap s OBVL Opvoedingsbelasting Vragenlijst Ouders van kinderen van 0 – 18 jaar 10 min. Over stress en opvoedersbelasting. s VGFO Vragenlijst Gezinsfunctioneren voor Ouders 0-18 jaar 10 min. Multi-probleemgezinnen (voorbeeld). Ouderlijke mentale representaties/mentaliseren v* WMCI Working Model of the Child Interview 0-6 jaar 60 min. Goede betrouwbaarheid en validiteit. Geen normgegevens beschikbaar. Wees voorzichtig bij de interpretatie en terugkoppeling naar ouders. v PDI Parental Developmental Interview Baby’s-jonge kinderen 0-5/6 jaar 90 min. Goede betrouwbaarheid en validiteit. Geen normgegevens beschikbaar. s PRFQ Parental Reflective Functioning Questionnaire 0-6+ jaar 5-10 min. Mate van mentaliseren van de ouders. s PBQ Parental Bonding Questionnaire s PPBS Pre-and postnatal bonding scale Ouder-kindinteracties v EAS Emotional Availability Scales 0-5 (6) jaar 30-40 min. Vrij-spel observatie ouder-kind. Betrouwbaarheid, validiteit: niet bekend (voor Nederland). Training verplicht. v Schalen ontworpen door Erickson, Sroufe en Egeland (1985) 0-5/6 jaar 30 min. Spelobservaties ouder-kind (vrij spel en enkele opdrachtjes). Betrouwbaarheid, validiteit: niet bekend. v FEAS Functional Emotional Assessment Scale 3 tot 48 (72) maanden. Schalen 3-48 maanden (ook bruikbaar bij kinderen tot ca. 7-8 jaar) 30-45 min. Vrij-spel observatie ouder-kind. Meet sociaal-emotionele, ontwikkeling van het kind in interactie met ouder/verzorger. Betrouwbaarheid, validiteit: niet bekend (voor Nederland). Training vereist. s AMBIANCE-brief Atypical Maternal Behavior Instrument for Assessment and Classification 12-24 maanden Screening voor atypisch oudergedrag. Geen normgegevens beschikbaar (voor Nederland). Training vereist. Wees voorzichtig bij de interpretatie en terugkoppeling naar ouders. v LPG Lausanne Picnic Game 0-12 jaar 15-30 min. Instrument om de verschillende relaties in een gezin te scoren, waarbij de nadruk ligt op de ouders/partners. Geen normgegevens beschikbaar. Ouderlijke psychische klachten s (E(P)DS) Edinburgh (Postnatal) Depression Scale Vrouwen in postnatale periode 15 min. De EPDS meet de risicofactoren voor het ontwikkelen van een postpartum depressie. Vragenlijst s SCL-90 Symptom Check List Volwassenen 15 min. Multidimensionele klachtenlijst bestaande uit 90 items; maat voor algeheel psychisch functioneren. s ZBV Zelfbeoordelingsvragenlijst Volwassenen 10-15 min. Meet algemene angst. Van sommige instrumenten zijn de psychometrische kwaliteiten nog maar net bewezen, of (Nederlandse) normgegevens nog niet beschikbaar en/of afgeleid uit internationaal onderzoek. Het Kenniscentrum Kinder- en Jeugdpsychiatrie pretendeert niet volledig en uitputtend te zijn. Deze beschrijving kan beschouwd worden als de stand van zaken op het gebied van wetenschappelijk onderbouwd ontwikkelingsonderzoek bij het jonge kind op het moment van opstellen van deze tekst. Disclaimer: De expertgroep heeft een disclaimer geschreven wat betreft instrumenten om gehechtheid te meten. TagsDiagnose Triage/preventie/vroegsignalering