ADHD kan zich op vele manieren uiten. Dit kan per leerling sterk verschillen. De lijst hieronder zet enkele kenmerken die bij ADHD kunnen horen op een rij.

Een leerling met ADHD kan gedrag laten zien dat past bij de volgende omschrijvingen:

• Vooral veel moeite met het vasthouden van de aandacht
• Vooral erg druk en/of impulsief gedrag
• Druk en/of impulsief gedrag én moeite met het vasthouden van de aandacht

Let op: Veel van de bovenstaande symptomen zijn gedragingen die in bepaalde mate bij de ontwikkeling van iedere leerling kunnen horen.

Op internet vind je volop checklists waarmee het mogelijk zou zijn om bij een leerling na te gaan of er sprake is van ADHD. Het is echter niet mogelijk om als onderwijsprofessional ADHD bij een leerling vast te stellen. Enkel een gespecialiseerde hulpverlener kan dat en mag dat. Benoem in gesprek met de leerling en ouders wat je ziet aan concreet gedrag en wat jouw zorgen daarover zijn. Benoem dit ook naar je collega’s uit het ondersteuningsteam.

Naast de groep leerlingen met een diagnose ADHD, is er een grote groep leerlingen zonder deze diagnose die dermate last heeft van druk, impulsief en ongeconcentreerd gedrag, dat zij daar thuis en op school hinder van ondervinden. Zij ervaren grotendeels dezelfde problemen als leerlingen met ADHD. Deze groep leerlingen heeft evengoed baat bij passende hulp. Bekijk dus ook altijd wat je een leerling met ADHD-kenmerken, maar zonder ADHD-diagnose, als onderwijsprofessional kan bieden.

De arts heeft medicatie geadviseerd of voorgeschreven. Soms krijg je als onderwijsprofessional de opdracht om het gedrag van een leerling te observeren wanneer deze met medicatie start of stopt, of wanneer de dosering wijzigt. Begrijp je medicijn beantwoordt vragen die veel leerlingen en hun omgeving hebben over medicijnen bij psychische problemen. Denk aan een vraag als ‘Hoe kan ik mijn medicijn het beste innemen? ’

>> Naar Begrijp je medicijn

Het komt ook voor dat je als onderwijsprofessional de vraag krijgt om medicatie toe te dienen, te helpen met deze inname, of de leerling te herinneren aan de inname. Het uitvoeren van medische handelingen op school kan bijvoorbeeld tot schade aan de gezondheid van het kind leiden bij onjuist gebruik van een medicijn. Daarom moet je in deze situaties handelen volgens een vooraf afgesproken en ondertekend protocol. De directie van jouw school bepaalt het beleid voor medisch handelen op school. De PO-Raad ontwikkelde het Model-protocol medische handelingen op scholen.

De rol van de leerkracht of mentor

Als leerkracht of mentor ben je opgeleid om les te geven. En lesgeven is meer dan alleen kennis overdragen. Je maakt een groot deel uit van het leven van de leerlingen, en kan van grote betekenis zijn in de begeleiding. Blijf daarover steeds in gesprek met de leerling, de ouders en de collega’s uit het ondersteuningsteam. Onderzoek met elkaar wat de leerling kan helpen en wat jouw rol als onderwijsprofessional daarin is.

>> Lees meer over de rol van de leerkracht of mentor

Samenwerken met hulpverlening buiten school

Wanneer de leerling hulpverlening buiten school krijgt is het van belang om ook met deze partij, in samenspraak met leerling en ouders, contact te houden. Zodat iedereen samen doet wat nodig is. Informeer elkaar ook wanneer het goed gaat. Op die manier kom je erachter ‘wat werkt’. Daarbij verlaagt het de drempel om contact te leggen wanneer het even minder gaat.

Maak het bespreekbaar

Over het algemeen kan het helpend zijn wanneer klasgenoten op de hoogte zijn van psychische kwetsbaarheden, of andere moeilijkheden waar de leerling mee zit. Door open te zijn, ontstaat er begrip. Het kan per leerling verschillen of hij dit wil delen, met wie, en op welke manier. Besteed aandacht aan dit onderwerp door in een één-op-één-gesprek te vragen naar de wensen van de leerling op dit gebied. Soms vindt de leerling het fijn om, met hulp van jou, met enkele goede vrienden of vriendinnen iets over zichzelf te delen.

Tips voor in de klas

Iedere leerling met ADHD is anders en heeft iets anders nodig om zich veilig te voelen en tot leren te komen. Het verschilt dus per leerling welke aanpassingen in de onderwijsleersituatie nodig zijn.

Aandacht voor de kwaliteiten

• Onderzoek hoe je juist ook de kwaliteiten van de leerling in kan zetten.
• Onderschat de capaciteiten van de leerling niet. Doubleren of naar een lager onderwijsniveau verplaatsen helpt meestal niet.
• Door vertrouwen uit te spreken, steun en stimuleer je de leerling

Tips voor de organisatie in de klas

• Zorg dat de leerling altijd met zijn gezicht naar het bord zit
• Zorg dat de leerling een lege tafel heeft
• Maak een rustige werkplek voor de leerling.
• Hang naast het bord geen andere prikkels op
• Vermijd verschillende prikkels in het lokaal

Tips voor de instructie

• Deel instructies op in kleinere delen
• Laat de leerling de instructie en het geleerde herhalen om te kijken wat beklijft
• Leer de leerling om mee te schrijven met de instructie
• Gebruik humor. Humor verhoogt de aandacht en houdt de sfeer in de klas prettig.
• Gebruik visuele ondersteuning bij verbaal aangeboden opdrachten
• Leer de leerling een stappenplan gebruiken dat bij hem past

Tips voor de sociale omgang

• Doordat leerlingen met ADHD doorgaans veel gecorrigeerd en/of gestraft worden, hebben zij vaak een negatief zelfbeeld. Zij hebben extra veel complimenten nodig. Een positieve benadering met humor kan enorm helpend zijn.
• Beloon wat goed gaat. Een leerling met ADHD heeft vaak een voorkeur voor directe, sterke beloningen en is minder gevoelig voor uitgestelde beloningen.
• Geef de leerling ruimte om af en toe te bewegen, zoals een loopje naar de conciërge om iets te halen.
• Negeer indien mogelijk storend gedrag, geef eventueel een korte time-out als afkoeling, waarbij je als onderwijsprofessional de regie houdt. Een time-out als een vorm van adempauze geeft ook jou als professional de mogelijkheid om je eigen gedrag te analyseren en misschien aan te passen.

De overgang naar een volgend schooljaar brengt voor veel leerlingen, en ouders, spanning en onzekerheid met zich mee. Dat geldt ook voor leerlingen met een psychische kwetsbaarheid. Als leerkracht of mentor van een leerling draag je een verantwoordelijkheid in de overdracht naar dit volgende jaar. Je weet wat wel en niet werkte het afgelopen jaar en kan dat weer doorgeven aan je collega. In het voortgezet onderwijs is het van belang om de informatie met de verschillende lesgevende collega’s te delen.

Voor de nieuwe leerkracht of mentor kan het helpend zijn om vroeg in het jaar contact te leggen met de ouders. Tijdens deze kennismaking kun je afspraken maken over de samenwerking dit schooljaar.

De overgang van de basisschool naar de middelbare school brengt voor veel leerlingen, en ouders, spanning en onzekerheid met zich mee. Het kan veel opleveren om extra tijd en aandacht aan deze overstap te besteden. Check bij de leerling of die het prettig vindt als je hier wat in betekent. Bijvoorbeeld door in groep 8 individuele gesprekken te voeren hierover. Soms kan een keer fietsen met een klasgenoot die naar dezelfde school toe gaat al verschil maken.

Als eerstejaarsmentor is het van groot belang dat je met een open blik de leerlingen en hun ouders leert kennen. Individuele start- of kennismakingsgesprekken kunnen daaraan bijdragen.

>> Plezier op school
Plezier op school is een zomercursus voor aanstaande brugklassers die op de basisschool gepest werden of andere problemen hadden in de omgang met leeftijdgenoten. Het heeft als doel om de sociale competentie van de leerlingen te vergroten, zodat zij een goede start kunnen maken op het voortgezet onderwijs en het risico op herhaling van deze omgangsproblemen verkleind wordt.

>> JOIN us
JOIN us is een programma dat zich richt op het creëren van een saamhorige klas waarin elke leerling zich gezien en geaccepteerd voelt. Het zijn tien lessen bedoeld voor eerstejaars leerlingen van het regulier VO. Het programma gaat uit van een groepsdynamisch perspectief en de lessen spelen in op de groepsfases waarin de leerlingen zich bevinden.

>> Een nieuwe koers
De goed onderbouwde training ‘Een nieuwe koers’ is opgezet voor onderwijsprofessionals in het PO en VO met leerlingen met ADHD in de klas. Door de training ontwikkel je een professionele houding waardoor je een belangrijke bijdrage kan leveren aan de behandeling van kinderen met ADHD.

>> Druk in de Klas
‘Druk in de Klas’ is een training voor leerkrachten in het basisonderwijs om druk gedrag in de klas te begrijpen en aan te pakken. Het bevat algemene technieken voor de hele klas en individuele technieken voor leerlingen met ADHD-kenmerken.

>> Zelf Plannen
‘Zelf Plannen’ is een interventie gericht op jongeren met ADHD op de middelbare school. Ze leren hun school- en huiswerk beter plannen zodat zij minder problemen ondervinden van hun ADHD-kenmerken en meer positieve ervaringen opdoen. Deze interventie biedt ook oudersessies.

Wat helpt op school om rustig te worden?

>> Vlogserie ADHD en druk gedrag
>> Tweede vlogserie ADHD en druk gedrag

Deze kwaliteitsstandaard beschrijft in algemene termen vanuit het perspectief van de patiënt wat goede zorg is voor mensen met ADHD. Deze zorgstandaard is bedoeld voor professionals, patiënten en hun naasten en toont de (landelijke) norm waaraan multidisciplinaire, integrale zorg bij psychische aandoeningen moet voldoen. Niet alleen op het gebied van medicatie en behandeling, maar ook met aandacht voor participatie, de omgeving (waaronder onderwijs!) en de organisatie van zorg.

>> GGZ Standaard ADHD