Als onderwijsprofessional ben je niet bevoegd om een trauma vast te stellen. Dat kan en mag alleen een gespecialiseerde hulpverlener doen. Je hebt wel een belangrijke signalerende taak. Bespreek opvallendheden of zorgen die je over de leerling hebt met de leerling, ouders en collega’s uit het ondersteuningsteam. Samen kun je beslissen of hulpverlening wenselijk is. Vanuit de klas ben jij het die de collega’s uit het ondersteuningsteam kan voorzien van informatie.

Een trauma kan zich op vele manieren uiten. Dit kan per leerling sterk verschillen. De lijst hieronder zet enkele kenmerken die bij een trauma kunnen horen op een rij.

De leerling kan:

• Angstig zijn en heftig reageren op gebeurtenissen, geuren of geluiden die hem aan de schokkende gebeurtenissen doen denken.
• Negatief over zichzelf praten of zichzelf overal de schuld van geven
• Zichzelf beschadigen door bijvoorbeeld snijden of krassen.
• Een sombere stemming hebben of onverschillig zijn, niet over gevoelens praten
• Opeens heel prikkelbaar zijn en in woede uitbarsten; gedragsproblemen hebben
• Seksueel grensoverschrijdend gedrag laten zien
• Moeite hebben met sociale contacten, ook in relatie met jou als onderwijsprofessional
• Moeite hebben met autoriteit en veel aandacht vragen
• Concentratieproblemen hebben en hele wisselende prestaties
• Dagdromen en/of zich afzonderen door op te gaan in een (computer)spel of een andere bezigheid.
• Bepaalde gespreksonderwerpen, plaatsen of situaties uit de weg gaan. Dit kan heel subtiel zijn, verpakt in smoesjes en afleidingsmanoeuvres.
• Veel vergeten, geheugenverlies hebben over de traumatische gebeurtenis of over dagelijkse dingen

Let op: Veel van de bovenstaande symptomen zijn gedragingen die in bepaalde mate bij de ontwikkeling van iedere leerling kunnen horen.

De arts heeft medicatie geadviseerd of voorgeschreven. Soms krijg je als onderwijsprofessional de opdracht om het gedrag van een leerling te observeren wanneer deze met medicatie start of stopt, of wanneer de dosering wijzigt. Begrijp je medicijn beantwoordt vragen die veel leerlingen en hun omgeving hebben over medicijnen bij psychische problemen. Denk aan een vraag als ‘Hoe kan ik mijn medicijn het beste innemen? ’

>> Naar Begrijp je medicijn

Het komt ook voor dat je als onderwijsprofessional de vraag krijgt om medicatie toe te dienen, te helpen met deze inname, of de leerling te herinneren aan de inname. Het uitvoeren van medische handelingen op school kan bijvoorbeeld tot schade aan de gezondheid van het kind leiden bij onjuist gebruik van een medicijn. Daarom moet je in deze situaties handelen volgens een vooraf afgesproken en ondertekend protocol. De directie van jouw school bepaalt het beleid voor medisch handelen op school. De PO-Raad ontwikkelde het Model-protocol medische handelingen op scholen.

De rol van de leerkracht of mentor

Als leerkracht of mentor ben je opgeleid om les te geven. En lesgeven is meer dan alleen kennis overdragen. Je maakt een groot deel uit van het leven van de leerlingen, en kan van grote betekenis zijn in de begeleiding. Blijf daarover steeds in gesprek met de leerling, de ouders en de collega’s uit het ondersteuningsteam. Onderzoek met elkaar wat de leerling kan helpen en wat jouw rol als onderwijsprofessional daarin is.

>> Lees meer over de rol van de leerkracht of mentor

Samenwerken met de hulpverlening buiten school

Wanneer de leerling hulpverlening buiten school krijgt is het van belang om ook met deze partij, in samenspraak met leerling en ouders, contact te houden. Zodat iedereen kan doen wat nodig is. Informeer elkaar ook wanneer het goed gaat. Op die manier kun je erachter komen ‘wat werkt’. Daarbij verlaagt het de drempel om contact te leggen wanneer het even minder gaat.

Maak het bespreekbaar

Over het algemeen kan het helpend zijn wanneer klasgenoten op de hoogte zijn van psychische kwetsbaarheden, of andere moeilijkheden waar de leerling mee zit. Door open te zijn, ontstaat er begrip. Het kan per leerling verschillen of hij dit wil delen, met wie, en op welke manier. Besteed aandacht aan dit onderwerp door in een één-op-één-gesprek te vragen naar de wensen van de leerling op dit gebied. Soms vindt de leerling het fijn om, met hulp van jou, met enkele goede vrienden of vriendinnen iets over zichzelf te delen.

Let op jezelf

Onderwijsprofessionals die lesgeven aan getraumatiseerde leerlingen moeten ook aan zichzelf denken. Zeker wanneer ze zelf schokkende gebeurtenissen hebben meegemaakt. Blootstelling aan het trauma van anderen kan leiden tot secundaire traumatische stress, met mogelijk dezelfde klachten als die van de leerling. Neem rust en praat erover – thuis en/of met collega’s. Zoek zo nodig een gesprekspartner buiten de school die ervaring heeft met traumaproblematiek. Blijf er niet alleen mee zitten.

Tips voor in de klas

Iedere leerling met een trauma is anders en heeft iets anders nodig om zich veilig te voelen en tot leren te komen. Het verschilt dus per leerling welke aanpassingen in de onderwijsleersituatie nodig zijn.

Aandacht voor de kwaliteiten

• Onderzoek hoe je juist ook de kwaliteiten van de leerling in kan zetten.
• Benoem zijn sterke kanten en kijk op wat voor manieren hij deze in kan zetten.
• Onderschat de capaciteiten van de leerling niet. Onverwerkte nare herinneringen kosten veel energie. Doubleren of naar een lager onderwijsniveau verplaatsen helpt meestal niet.
• Door vertrouwen uit te spreken steun en stimuleer je de leerling.
• Na traumabehandeling kan een leerling soms ineens heel erg vooruit gaan.

Tips voor de organisatie in de klas

• Besteed extra aandacht aan de veilige groepsomgeving. Beloon positief gedrag, geef bewust complimenten en blijf grenzen stellen.
• Help de leerling structuur in de dag te brengen; regelmaat en een vast ritme in het dagprogramma zijn heel belangrijk.

Tips voor de instructie

• Help de leerling om de taken te ordenen en te prioriteren. Het kortetermijngeheugen van een leerling met trauma gerelateerde problemen functioneert vaak minder goed.
• Het helpt wanneer je de lesstof in kleine porties aanbiedt, vaker herhaalt, en zorgt dat de leerling niet uitgeput raakt.

Tips voor de sociale omgang

• Leerlingen die trauma meemaken voelen zich vaak alleen, niet gezien en gehoord. Laat de leerling merken dat je merkt dat hij het moeilijk heeft en dat je betrokken bent.
• Praat met de leerling en vraag wat hij moeilijk vindt en wat hij nodig heeft. Zoals een andere plek in de klas, een time-out plek etc. Dit kan hij zelf vaak goed verwoorden.
• Reageer met begrip op het gedrag en het verhaal van de leerling en stel open vragen. Hierdoor ga je de leerling beter begrijpen.
• Blijft rustig als de emoties zich uiten: blijf luisteren, toon begrip voor wat de leerling zegt en probeer hierbij aan te sluiten. Zoek samen naar wat stress verlagend kan werken voor de leerling.
• Vragen naar details of gevoelens kan de stress verhogen. Het bespreken van gedachten zoals ‘Het is nu voorbij, je bent veilig’ of ‘Ondanks wat je hebt meegemaakt ben je wel de moeite waard, het is niet jouw schuld’ kan de stress verlagen.Let op je eigen communicatie en check bij de leerling wat hij daarin wel en niet fijn vindt.

>> Lees meer over lesgeven aan getraumatiseerde kinderen in het gelijknamige boek door o.a. Leony Coppens, samengevat in deze hand-out voor leerkrachten.

Of lees De Traumasensitieve school van Anton Horeweg.

Kindermishandeling gaat over het gedrag van mensen waardoor kinderen schade kunnen oplopen, zowel lichamelijk als psychisch. Het kan zijn dat een leerling geslagen wordt, dat hij getuige is van ruzies en/of geweld thuis, of dat iemand aan zijn lijf zit zonder dat hij dat wil (seksueel misbruik). Het kan ook zijn dat een leerling thuis tekort komt en/of niet goed verzorgd wordt omdat ouders eigen problemen hebben. Soms zorgt een leerling voor broers en zussen of voor een ouder met een ziekte, psychische problemen of een alcoholverslaving.

Kindermishandeling kan thuis, op school of bij familie en kennissen gebeuren en is erg ingrijpend. Kinderen voelen zich vaak erg alleen en zijn geneigd te denken dat het hun schuld is wat er gebeurt. De leerling durft er misschien met niemand over te praten. Het kan zijn dat hij er wel veel aan denkt en het daardoor moeilijk vindt om op te letten op school of te laat komt

Heb je vermoedens van mishandeling bij een leerling? Dan is het belangrijk om zo snel mogelijk in actie te komen. Bied de leerling een kopje thee aan en vraag hoe het gaat, of zeg dat je je zorgen maakt. Bespreek dit ook met een collega uit het ondersteuningsteam. Samen kunnen jullie een plan van aanpak maken. Het kan zijn dat jullie besluiten om Veilig Thuis te bellen. Voor advies of om een melding te doen (0800 – 20 00 gratis).

>> Lees in de handleiding van Augeo tips voor onderwijsprofessionals

>> Meer over kindermishandeling op Brainwiki.nl

De overgang naar een volgend schooljaar brengt voor veel leerlingen, en ouders, spanning en onzekerheid met zich mee. Dat geldt ook voor leerlingen met een psychische kwetsbaarheid. Als leerkracht of mentor van een leerling draag je een verantwoordelijkheid in de overdracht naar dit volgende jaar. Je weet wat wel en niet werkte het afgelopen jaar en kan dat weer doorgeven aan je collega. In het voortgezet onderwijs is het van belang om de informatie met de verschillende lesgevende collega’s te delen.

Voor de nieuwe leerkracht of mentor kan het helpend zijn om vroeg in het jaar contact te leggen met de ouders. Tijdens deze kennismaking kun je afspraken maken over de samenwerking dit schooljaar.

De overgang van de basisschool naar de middelbare school brengt voor veel leerlingen, en ouders, spanning en onzekerheid met zich mee. Het kan veel opleveren om extra tijd en aandacht aan deze overstap te besteden. Check bij de leerling of die het prettig vindt als je hier wat in betekent. Bijvoorbeeld door in groep 8 individuele gesprekken te voeren hierover. Soms kan een keer fietsen met een klasgenoot die naar dezelfde school toe gaat al verschil maken.

Als eerstejaarsmentor is het van groot belang dat je met een open blik de leerlingen en hun ouders leert kennen. Individuele start- of kennismakingsgesprekken kunnen daaraan bijdragen.

>> Plezier op school
Plezier op school is een zomercursus voor aanstaande brugklassers die op de basisschool gepest werden of andere problemen hadden in de omgang met leeftijdgenoten. Het heeft als doel om de sociale competentie van de leerlingen te vergroten, zodat zij een goede start kunnen maken op het voortgezet onderwijs en het risico op herhaling van deze omgangsproblemen verkleind wordt.

>> JOIN us
JOIN us is een programma dat zich richt op het creëren van een saamhorige klas waarin elke leerling zich gezien en geaccepteerd voelt. Het zijn tien lessen bedoeld voor eerstejaars leerlingen van het regulier VO. Het programma gaat uit van een groepsdynamisch perspectief en de lessen spelen in op de groepsfases waarin de leerlingen zich bevinden.

>> Welbevinden op school voor nieuwkomerskinderen
Overzicht van 17 methodes om in de schoolcontext te werken aan de sociaal-emotionele ontwikkeling en het welbevinden van kinderen met een (recente) migratie- of vluchtachtergrond.

>> Toolkit kind en trauma
De Toolkit is bestemd voor leerkrachten van groep 5 tot en met 8. De Toolkit geeft informatie over het ondersteunen van leerlingen die een schokkende ervaring hebben meegemaakt.

Het belang van de docent binnen traumabehandeling

Deze kwaliteitsstandaard beschrijft in algemene termen vanuit het perspectief van de patiënt wat goede zorg is voor mensen met een bepaalde psychische aandoening. Deze zorgstandaard is bedoeld voor professionals, patiënten en hun naasten en toont de (landelijke) norm waaraan multidisciplinaire, integrale zorg bij psychische aandoeningen moet voldoen. Niet alleen op het gebied van medicatie en behandeling, maar ook met aandacht voor participatie, de omgeving en de organisatie van zorg.

>> Zorgstandaard Psychotrauma- en stressorgerelateerde stoornissen