Als onderwijsprofessional ben je niet bevoegd om een hechtingsstoornis vast te stellen. Dat kan en mag alleen een gespecialiseerde hulpverlener doen. Je hebt wel een belangrijke signalerende taak. Bespreek opvallendheden of zorgen die je over de leerling hebt met de leerling, ouders en collega’s uit het ondersteuningsteam. Samen kun je beslissen of hulpverlening wenselijk is. Vanuit de klas ben jij het die de collega’s uit het ondersteuningsteam kan voorzien van informatie.

Een hechtingsstoornis kan zich op vele manieren uiten. Dit kan per leerling sterk verschillen. De lijst hieronder zet enkele kenmerken die bij een hechtingsstoornis kunnen horen op een rij.

Kenmerken voor leerlingen met een ongeremde hechting kunnen zijn:

• Een ‘allemansvriend’ zijn, maar moeite hebben om echt vriendschappen te onderhouden
• Druk, ongeconcentreerd en impulsief gedrag laten zien
• Snel boos of gefrustreerd, verdrietig of angstig raken en zich moeilijk laten troosten
• Grensoverschrijdend gedrag laten zien, soms ook agressief gedrag

Kenmerkend voor leerlingen met een geremde hechting zijn:

• Sociaal contact afhouden, soms door letterlijke afwijzing
• Geen troost zoeken en aangeboden troost afhouden
• Samenspelen met andere kinderen, maar daar geen zichtbaar plezier aan beleven
• Onzeker zijn
• Overdreven waakzaam zijn
• Teruggetrokken of lusteloos zijn, weinig motivatie hebben
• Weinig emoties tonen

Let op: Veel van de bovenstaande symptomen zijn gedragingen die in bepaalde mate bij de ontwikkeling van iedere leerling kunnen horen.

De rol van de leerkracht of mentor

Als leerkracht of mentor ben je opgeleid om les te geven. En lesgeven is meer dan alleen kennis overdragen. Je maakt een groot deel uit van het leven van de leerlingen, en kan van grote betekenis zijn in de begeleiding. Blijf daarover steeds in gesprek met de leerling, de ouders en de collega’s uit het ondersteuningsteam. Onderzoek met elkaar wat de leerling kan helpen en wat jouw rol als onderwijsprofessional daarin is.

>> Lees meer over de rol van de leerkracht of mentor

Samenwerken met hulpverlening buiten school

Wanneer de leerling hulpverlening buiten school krijgt is het van belang om ook met deze partij, in samenspraak met leerling en ouders, contact te houden. Zodat iedereen samen doet wat nodig is. Informeer elkaar ook wanneer het goed gaat. Op die manier kom je erachter ‘wat werkt’. Daarbij verlaagt het de drempel om contact te leggen wanneer het even minder gaat.

Maak het bespreekbaar

Over het algemeen kan het helpend zijn wanneer klasgenoten op de hoogte zijn van psychische kwetsbaarheden, of andere moeilijkheden waar de leerling mee zit. Door open te zijn, ontstaat er begrip. Het kan per leerling verschillen of hij dit wil delen, met wie, en op welke manier. Besteed aandacht aan dit onderwerp door in een één-op-één-gesprek te vragen naar de wensen van de leerling op dit gebied. Soms vindt de leerling het fijn om, met hulp van jou, met enkele goede vrienden of vriendinnen iets over zichzelf te delen.

Tips voor in de klas

Iedere leerling met een hechtingsstoornis is anders en heeft iets anders nodig om zich veilig te voelen en tot leren te komen. Het verschilt dus per leerling welke aanpassingen in de onderwijsleersituatie nodig zijn.

Aandacht voor de kwaliteiten

• Onderzoek hoe je juist ook de kwaliteiten van de leerling in kan zetten.
• Benoem zijn sterke kanten en kijk op wat voor manieren hij deze in kan zetten.
• Onderschat de capaciteiten van de leerling niet. Doubleren of naar een lager onderwijsniveau verplaatsen helpt meestal niet.
• Door vertrouwen uit te spreken steun en stimuleer je de leerling.

Tips voor de organisatie in de klas

• Probeer door middel van routines en vaste gebruiken de dag, of de les, voorspelbaar te houden.
• Laat duidelijk merken dat jij de leerkracht of docent bent die de leiding over de klas heeft.
• Wees voorspelbaar en betrouwbaar: doe wat je zegt en maak daarin geen uitzonderingen.

Tips voor de instructie

• Check tussentijds of de leerling de opdrachten wel begrepen heeft en aan de gang en blijft.
• Verdeel het werk indien nodig in kleinere delen. Heb tussentijds contact erover zodat je kan bijstellen, aanmoedigen en complimenteren.
• Succeservaringen zijn belangrijk! Soms kan het daarom helpen om (tijdelijk) wat opdrachten aan te bieden waarvan je weet dat de leerling ze al kan.

Tips voor de sociale omgang

• Bereid je erop voor dat er, zeker in het begin, confrontaties tussen jullie zullen zijn. Probeer hier zo kalm en neutraal mogelijk mee om te gaan.
• Bied, zoals bij elke leerling, warmte en vertrouwen in de relatie van jouw kant, ook als daar maar weinig genegenheid op terugkomt. Bied tegelijkertijd grenzen als een leerling juist vaak té dichtbij komt.
• Benader de leerling op een rustige, geduldige manier. Laat merken dat je de leerling gezien en gehoord hebt.
• Laat je niet provoceren, maar doe een stap terug en vraag om hulp als je merkt dat het je teveel wordt.
• Besef dat het opbouwen van een relatie met deze leerling misschien wel onmogelijk is. Soms lijkt er een band te ontstaan of te zijn opgebouwd, die de volgende dag weer verdwenen is.
• Afwijzingen of ‘aanvallen’ van de leerling kunnen negatieve gevoelens bij jou oproepen. Probeer om dit niet persoonlijk op te vatten.
• Geef de leerling vertrouwen, zodat hij ook vertrouwen in zichzelf kan krijgen. Verwacht hierbij geen dankbaarheid of wederkerigheid.
• Probeer om zowel fysiek als emotioneel niet te dichtbij te komen. Ga bijvoorbeeld aan de andere kant van de klas zitten maar wel zo dat je oogcontact kan maken met de leerling. Zo weet hij dat je er bent en dat je hem ziet.
• Accepteer de emoties van de leerling, maar blijf grenzen stellen aan het gedrag dat hij daarbij laat zien.
• Als het kind iets goed doet, geef het compliment daarvoor dan rustig en zakelijk.
• Probeer om bedreigende situaties (onvoorspelbaar, weinig structuur, veel veranderingen) te voorkomen, zodat de leerling zich beter kan ontspannen en gewenst gedrag kan laten zien.
• Als je kiest voor een straf, doe dat dan direct en met een neutrale houding. Probeer uit de discussie te blijven. Leg uit waarom je deze straft geeft en welk ander gedrag je een volgende keer wil zien.

De overgang naar een volgend schooljaar brengt voor veel leerlingen, en ouders, spanning en onzekerheid met zich mee. Dat geldt ook voor leerlingen met een psychische kwetsbaarheid. Als leerkracht of mentor van een leerling draag je een verantwoordelijkheid in de overdracht naar dit volgende jaar. Je weet wat wel en niet werkte het afgelopen jaar en kan dat weer doorgeven aan je collega. In het voortgezet onderwijs is het van belang om de informatie met de verschillende lesgevende collega’s te delen.

Voor de nieuwe leerkracht of mentor kan het helpend zijn om vroeg in het jaar contact te leggen met de ouders. Tijdens deze kennismaking kun je afspraken maken over de samenwerking dit schooljaar.

De overgang van de basisschool naar de middelbare school brengt voor veel leerlingen, en ouders, spanning en onzekerheid met zich mee. Het kan veel opleveren om extra tijd en aandacht aan deze overstap te besteden. Check bij de leerling of die het prettig vindt als je hier wat in betekent. Bijvoorbeeld door in groep 8 individuele gesprekken te voeren hierover. Soms kan een keer fietsen met een klasgenoot die naar dezelfde school toe gaat al verschil maken.

Als eerstejaarsmentor is het van groot belang dat je met een open blik de leerlingen en hun ouders leert kennen. Individuele start- of kennismakingsgesprekken kunnen daaraan bijdragen.

>> Plezier op school
Plezier op school is een zomercursus voor aanstaande brugklassers die op de basisschool gepest werden of andere problemen hadden in de omgang met leeftijdgenoten. Het heeft als doel om de sociale competentie van de leerlingen te vergroten, zodat zij een goede start kunnen maken op het voortgezet onderwijs en het risico op herhaling van deze omgangsproblemen verkleind wordt.

>> JOIN us
JOIN us is een programma dat zich richt op het creëren van een saamhorige klas waarin elke leerling zich gezien en geaccepteerd voelt. Het zijn tien lessen bedoeld voor eerstejaars leerlingen van het regulier VO. Het programma gaat uit van een groepsdynamisch perspectief en de lessen spelen in op de groepsfases waarin de leerlingen zich bevinden.