Bij trauma is altijd behandeling (door een professionele behandelaar) en begeleiding (op school en thuis) nodig. De ervaring met vluchtelingenkinderen op scholen leert dat kinderen tijd nodig hebben om te wennen voordat de aard en ernst van hun problemen duidelijk worden. In veel gevallen worden de problemen heftiger als het kind na enkele maanden tot rust komt, en soms blijkt dat vooral de ouders hulp nodig hebben. In de kinderpsychiatrie wordt op basis van onderzoek aangenomen dat de kans op herstel groter is als direct professionele hulp wordt ingeschakeld. Voorlichting aan de ouders over trauma is een belangrijk onderdeel van de begeleiding door leerkrachten, intern begeleiders en behandelaars.

Wat kan ik als leerkracht doen?

Een leerkracht die zich ervan bewust is dat een leerling schokkende dingen heeft meegemaakt, kan traumasensitief lesgeven: met gevoel voor het trauma. Hij reageert met begrip op het gedrag van het kind en voelt aan wat het kind dwarszit, hij verdiept zich in het specifieke probleem en zal het kind vervolgens veel beter begrijpen. Kennis van de verschijnselen die zich kunnen voordoen bij trauma, helpen de leerkracht om kalm te reageren en de emoties van het kind bespreekbaar te maken.

Als leerkracht kun je trauma niet oplossen, daar heb je hulp bij nodig van een professional. Maar leerkrachten kunnen wel helpen als ondersteuner bij het stabiliseren van het kind. En de leerkracht heeft bij uitstek een signaleringsfunctie – hij kan de ouders op de hoogte houden, overleggen met de intern begeleider en zo nodig de ondersteuning van een professional inroepen. Maar uiteraard is in de eerste plaats zijn relatie met de leerling van belang.

In allochtone gezinnen is het soms nog moeilijker om over trauma (en andere psychische problemen) te praten. Vaak komt het gesprek alleen op gang in een vertrouwensrelatie en met een zeer omzichtige aanpak. Bijvoorbeeld door voorzichtig te informeren of er soms sprake is van aangrijpende ervaringen en door een indirecte benadering met metaforen (‘dit is als een wond die niet wil helen’). Het is in de regel te pijnlijk om alle details te bespreken. Vragen naar de manier waarop men gewend is om problemen te verwerken (rituelen, gewoonten) kan het wederzijds begrip bevorderen.

Wat kan ik als leerkracht doen in de relatie met de leerling?

• Een leerkracht die de signalen kent, is voorbereid en blijft rustig als de emoties zich uiten: blijven luisteren, begrip tonen voor wat het kind zegt, erover meepraten (‘aansluiten’).
• Kinderen met traumagerelateerde problemen hebben vaak een minder goed functionerend kortetermijngeheugen. Het helpt ze als de leerkracht de lesstof in kleine porties aanbiedt, en zorgt dat de leerling niet uitgeput raakt.
• Praat met het kind. Een kind met trauma kan zelf vaak uitstekend verwoorden wat hij moeilijk vindt op school en aan welke ondersteuning hij behoefte heeft. De leerkracht die zich in een persoonlijk gesprek opstelt als vertrouwenspersoon en steunpilaar krijgt vaak directe aanwijzingen die zijn ondersteuning inhoud en richting kunnen geven. De kenmerken van getraumatiseerde kinderen – zoals hun gebrekkig concentratievermogen en een verstoord kortetermijngeheugen – bieden de leerkracht houvast bij het organiseren van een adequate ondersteuning.
  • Er zijn aanwijzingen dat zelfregulatie (effortful control) en de mate waarin kinderen invloed denken te hebben op hun omgeving, een rol spelen bij de veerkracht van kinderen. Leerkrachten kunnen leerlingen daarbij helpen door ze bewuster te maken van hun omgeving en de (leer)processen die ze meemaken. Zo wordt onder meer het zelfvertrouwen van het kind verstevigd.
• Onderschat het talent van getraumatiseerde kinderen niet. Ze hebben meestal leerproblemen, maar dat komt door het trauma. Een klas terugzetten of naar een lager onderwijsniveau verplaatsen helpt deze kinderen niet. Het vertrouwen van de leerkracht dat ze het later weer beter zullen doen, steunt en stimuleert de kinderen wel.
• Ouders weten vaak te weinig van trauma. Voorlichting van de school aan ouders is belangrijk voor de opvang thuis; voor voorlichting over de effecten van traumatisering en over de omgang met getraumatiseerde kinderen kan de school ook een professional inschakelen, bijvoorbeeld via een organisatie voor jeugd-ggz.
• Voor ondersteuning bij de opvoeding van getraumatiseerde kinderen bestaan speciale trainingen, ook speciaal gericht op ouders van vluchtelingenkinderen. Lees hier meer informatie over op de website van NCTSN Learning Centre of in het kennisdossier Hulp aan vluchtelingenkinderen.

Wat kan ik als leerkracht doen in de klas?

• Kinderen met trauma raken ook lichamelijk uitgeput. Voor het lichamelijk herstel hebben ze behoefte aan sport.
• Leerkrachten die lesgeven aan getraumatiseerde kinderen moeten eerst aan zichzelf denken, zeker als ze zelf weleens schokkende gebeurtenissen hebben meegemaakt. Blootstelling aan het trauma van anderen leidt tot secundaire traumatische stress, met mogelijk dezelfde klachten als die van de getraumatiseerde leerling. Neem rust en praat erover – thuis, met collega’s of met de intern begeleider en met de schooldirectie. Zoek zo nodig een gesprekspartner buiten de school, zoals een intern begeleider op een andere school of bij het samenwerkingsverband die ervaring heeft met traumaproblematiek. Blijf er nooit alleen mee zitten.
• Lees meer over lesgeven aan getraumatiseerde kinderen in het gelijknamige boek door onder meer Leony Coppens.

Wat kan ik als leerkracht beter niet doen?

Kinderen (met een trauma) zijn niet gebaat bij overhaaste conclusies. De kenmerken van een psychotrauma zijn vaak lastig te herkennen voor de omgeving. Vaak worden trauma-gerelateerde problemen bijvoorbeeld aangezien voor ADHD of een angststoornis. Belangrijk is dus om als leerkracht goed te signaleren en je bevindingen open te bespreken met de intern begeleider en/of ouders. Houd hierbij altijd het belang van het kind voor ogen.