Betrouwbare kennis over psychische problemen bij kinderen en jongeren

Zoeken
Generic filters
Exact matches only

Lichamelijke screening in de jeugd-ggz

Meisje jongere behandelkamer

Lichamelijke aandoeningen komen bij psychiatrische patiënten relatief vaak voor, en kunnen psychiatrische symptomen veroorzaken dan wel verergeren. Kinderen met een psychiatrische aandoening kunnen daarom baat hebben bij aanvullende zorg, zoals voorlichting over een gezonde leefstijl of  een verwijzing naar een medisch specialist. Lichamelijke screening is ook van belang bij langdurig gebruik van psychofarmaca, waarvan de klinische gevolgen op lange termijn momenteel nog onbekend zijn. Deze pagina bevat informatie over de verbinding tussen psychiatrie en somatiek en aanbevelingen voor somatische screening in de jeugd-ggz.

Meisje jongere behandelkamer

Op deze pagina

    Array

Heb je vragen, mis je informatie of heb je een suggestie? Laat dan een reactie achter via het formulier onderaan deze pagina.

De verbinding tussen psychiatrie en somatiek

De expertgroep heeft een consensusdocument opgesteld met achtergrondinformatie over lichamelijke screening bij kinderen en adolescenten in de jeugd-ggz en de totstandkoming van onderstaande aanbevelingen.

Download het document

Algemene uitgangspunten

  • De verbinding tussen psychiatrie en somatiek is essentieel voor goede zorg;
  • Deze screening kan toegepast worden op kinderen van alle leeftijden; waar ‘kind’ staat, kan ook ‘jongere’ gelezen worden;
  • De aanbevelingen zijn van toepassing op lichamelijke screening van kinderen en jongeren met psychische klachten op zowel poliklinische als klinische afdelingen.

Aanbevelingen

Overweeg onderstaande lichamelijke oorzaken voor psychiatrische klachten:

  • Visus- en gehoorproblemen
  • Neurologisch (knik in de ontwikkeling, absence, epilepsie, regressie)
  • Endocrinologisch (bijvoorbeeld schildklierziekten of diabetes)
  • Genetisch (aanwezigheid van dysmorfe kenmerken; bekende genetische aandoeningen/syndromen in familie)
  • Vitaminedeficiënties, elektrolyt- en hematologische stoornissen (bijvoorbeeld Vitamine D, B12, anemie)
  • Intoxicaties
  • Infectieuze oorzaken (denk ook aan PANDAS (Pediatric Autoimmune Neuropsychiatric Disorders Associated with Streptococ infections)
  • Auto-immuunziekten (bijvoorbeeld Anti-NMDA receptor encefalitis)
  • Metabole stoornissen (enzymstoornissen)
Terug naar boven

Aandachtspunten om rekening mee te houden bij de anamnese:

  • Somatische voorgeschiedenis (bezoek aan andere artsen)
  • Huidige klachten
  • Tractus anamnese
  • Familieanamnese
  • Leefstijl anamnese; eten, slapen, bewegen, middelengebruik, verslaving

Voorbeeldlijst lichamelijke screening

Er zijn verschillende lijsten, sommige kunnen door ouders worden ingevuld en sommige door een verpleegkundig specialist en/ of arts.

Terug naar boven

Aanbevelingen en aandachtspunten voor lichamelijk onderzoek.

Aanbevelingen

Aandachtspunten

  • Advies is screenend lichamelijk onderzoek bij alle kinderen in de jeugd-ggz;
  • Daarbij is het belangrijk om lichamelijk onderzoek aan te kondigen en toe te lichten;
  • Bij twijfel of duidelijke afwijkingen overleg met of verwijs door naar de kinderarts, kinderneuroloog of klinisch geneticus.
Terug naar boven

Let tijdens het psychiatrisch onderzoek op dysmorfe kenmerken, waarbij focus op minor abnormalities en asymmetrie.

Bekijk ook de voorbeeldlijst lichamelijke screening

Advies voor verwijzen naar klinisch geneticus

  • Bij majeure afwijkingen;
  • Zwakbegaafdheid of laag normaal IQ + dysmorfe kenmerken en/of aangeboren orgaanafwijkingen (cardiaal, renaal etc). Zie ook het artikel ‘Gedragsfenotypes en recente ontwikkelingen in het genetisch onderzoek‘, K. Vermeulen en A. Vogels, Tijdschrift voor Psychiatrie 61(2019)11, 779-785;
  • Bij neurobiologische ontwikkelingsstoornissen en/of psychose i.c.m. dysmorfe kenmerken en/of aangeboren orgaanafwijkingen.
Terug naar boven

Overweeg aanvullend onderzoek

  • Regressie/verlies van vaardigheden kan wijzen op bijvoorbeeld een neurologisch probleem;
  • Het hebben of ontwikkelen van bijkomende lichamelijke symptomen, zoals zintuiglijke beperkingen, afwijkingen aan huid en haar (ectoderm), hart, groeiachterstand, en pre-existente neurologische aandoening kan duiden op een syndroom
  • Onverwacht beloop in ontwikkeling of behandeltraject van het kind;
  • Een familieanamnese die een erfelijke oorzaak doet vermoeden.

Overweeg verwijzing naar kinderarts

  • Bij ondergewicht, overgewicht en/of obesitas: waarde +/- 2 SD of afbuigende groeicurve;
  • Afwijkingen in lengtegroei; waarde +/- 2 SD, waarbij niet verklaarbaar vanuit familiaire component, of afbuigende groeicurve;
  • Afwijkende schedelomtrek; waarde +/- 2 SD;
  • Hypertensie is gedefinieerd als een systolische óf diastolische bloeddruk ≥ 95e percentiel voor leeftijd en geslacht, ten minste op 3 verschillende momenten gemeten. Bij alle kinderen met een bloeddruk boven het 95e percentiel moeten ten minste 2 nieuwe metingen uitgevoerd worden. Indien de bloeddruk dan nog boven het 95e percentiel ligt, is nader onderzoek nodig.
  • Bij IQ onder de 70, zie richtlijn voor kinderartsen.

Op indicatie: bloedonderzoek gebeurt afhankelijk van bevindingen somatisch en psychiatrisch onderzoek.

Zie ook het advies bij gebruik van antipsychotica

Aandachtspunt: laat bij verwijzing naar een medisch specialist(en) altijd een kinderpsychiater of collega met medische achtergrond meekijken. Indien in de instelling geen psychiater aanwezig is, kan met de huisarts overlegd worden voor doorverwijzing.

Terug naar boven

Bronnenlijst

Felker B, Yazel JJ, Short D. Mortality and medical comorbidity among psychiatric patients: a review. Psychiatr Serv 1996; 47: 1356-63.

Inspectie voor de Gezondheidszorg, ggz Nederland. Somatische screening. Prestatie-indicatoren ggz en verslavingszorg basisset 2009‑2010. Utrecht: ggz Nederland. p. 38-9.

Hall RC, Popkin MK, Devaul RA, Faillace LA, Stickney SK. Physical illness presenting as psychiatric disease. Arch Gen Psychiatry 1978; 35: 1315-20.

Hoebert M, Staal WG, Koers H. Een somatische aandoening bij een somatiserende patiënt. Tijdschr Psychiatr 2003; 45: 167-71.

Hoogduin CAL, de Haan E, Terluin B. Somatische aandoeningen bij opgenomen psychiatrische patiënten. Tijdschr Psychiatr 1985; 27: 105-14.

Sternberg DE. Testing for physical illness in psychiatric patients. J Clin Psychiatry 1986; 47: 3-9.

Swolfs S, Boerkoel R, Rijnders C. De meerwaarde van een somatische screening op een polikliniek psychiatrie. Tijdschr Psychiatr 2011; 53: 201-10.

Westermann GMA, Hartman-Faber SH. De lichamelijke screening bij jeugdpsychiatrische patiënten – een evaluatie. Tijdschr Psychiatr 1993; 35: 384-98.

Muskens, Velders & Staal 2017. Medical comorbidities in children and adolescents with Autism Spectrum Disorders and Attention Deficit Hyperactivity Disorders: a systematic review

Nederlandse Vereniging voor Kindergeneeskunde 2018. Richtlijn voor de etiologische diagnostiek bij kinderen met een ontwikkelingsachterstand / verstandelijke beperking

J.B. Muskens, K. Vermeulen, P.A.M. van Deurzen, E.M.A. Tomesen, R.J. van der Gaag, J.K. Buitelaar, W.G. Staal. The added value of somatic screening in child and adolescent psychiatry: a descriptive pilot study; accepted February 2015 Tijdschrift voor Psychiatrie

Overbeek WA, de Vroede MAM, Lahuis BE, Hillegers MH, de Graeff-Meeder ER. Antipsychotica en metabole afwijkingen bij kinderen en adolescenten; een literatuuroverzicht en aanbevelingen voor de praktijk. Tijdschr Psychiatr 2010; 52: 311-20.

Accare 2014 “De Monitoring op metabole en endocriene bijwerkingen van antipsychotica”

Terug naar boven

Expertgroep lichamelijke screening in de jeugd-ggz

Deze aanbevelingen zijn samengesteld door een expertgroep van kinder- en jeugdpsychiaters, kinderartsen, kinderneurologen, een verpleegkundige en ervaringsdeskundigen. Het Kenniscentrum Kinder- en Jeugdpsychiatrie heeft dit proces gefaciliteerd.

Terug naar boven
  • Fleur Velders, kinder- en jeugdpsychiater en onderzoeker, UMC Utrecht
  • Jet Muskens, Jet Muskens, kinder- en Jeugdpsychiater en inhoudelijk manager Intensief Behandel Centrum, Karakter UC
  • Annemieke Gerritsen, kinder- en jeugdpsychiater, Arkin
  • Wieske Overbeek, kinder- en jeugdpsychiater, GGz Centraal
  • Marieke Ermers, kinder- en jeugdpsychiater, UMC Utrecht
  • Wiepke Cahn, hoogleraar Lichamelijke gezondheid bij psychiatrische aandoeningen, Universiteit Utrecht
  • Fabian Nijssen, verpleegkundige, Forensisch Jeugd Team (FJT), Inforsa (Arkin)
  • Frédérique van Berkestijn, kinderarts-kinderneuroloog, Wilhelmina Kinderziekenhuis (UMC Utrecht)
  • Fleur Sprangers, kinderarts en kinderneuroloog, Spaarne Gasthuis
  • Loek Geominy, kinder- en jeugdpsychiater, Pluryn
  • Richard van der Laak
  • Baukje van der Haagen
Terug naar boven