De behandelmethode VoorZorg ondersteunt verpleegkundigen bij zwangerschap en opvoeding om kindermishandeling en ernstige ontwikkelingsproblemen bij jonge kinderen te voorkomen. VoorZorg is gebaseerd op het Amerikaanse programma ‘Nurse Family Partnership’ (NFP) dat ontwikkeld werd door prof. David Olds.

Onderbouwing behandelmethode VoorZorg

VoorZorg is gedegen theoretisch onderbouwd en vormt een logische vertaling van de theorie naar de praktijk. Onderliggende theorien zijn Bandura’s self-efficacy-theorie, het ecologisch model van Bronfenbrenner en de hechtingstheorie van Bowlby. Veel kennis uit de gezondheidszorg, de ontwikkelingspsychologie, de pedagogiek en de kinder- en jeugdpsychiatrie alsook het onderzoek in deze vakgebieden is in de interventie verwerkt.

Verzorging van de behandelmethode

Toeleiding naar VoorZorg gebeurt in een geprotocolleerde twee-fasen selectieprocedure. Handleidingen zijn geheel geprotocolleerd en georganiseerd per huisbezoek.

Beoordeling VoorZorg

In een drietal gerandomiseerde trials (RCT) werd in de Verenigde Staten het effect van VoorZorg aangetoond. Gevonden werd:

• Een hoger geboortegewicht bij kinderen van tienermoeders
• Een vermindering van vroeggeboortes bij vrouwen die rookten
• Een afname van zwangerschapsgeïnduceerde hypertensie
• Een afname van kindermishandeling en verwaarlozing tijdens de eerste twee levensjaren van het kind met 79 procent
• Een afname van het aantal bezoeken aan Spoedeisende Hulp wegens ongelukken, bovendien zijn de kinderen ouder en zijn de ongelukken van mildere aard, er zijn vooral minder fracturen en hoofdtrauma’s
• Een hoger niveau van intellectueel functioneren bij 4-jarige kinderen van moeders die tijdig stopten met roken
• Op 15-jarige leeftijd vertonen de kinderen die deelnamen aan het programma 50 – 60 procent minder antisociaal gedrag

In Nederland is ook een gerandomiseerd onderzoek naar de effecten van VoorZorg uitgevoerd.

In Nederland blijkt VoorZorg de juiste groep jonge moeders te bereiken: de gemiddelde leeftijd bij opname in het programma is 18 jaar, de helft van de vrouwen blijkt mishandeld te zijn, ze zijn laag opgeleid, de helft is alleenstaand en heeft weinig sociale steun, een groot aantal staat ambivalent t.o.v. de zwangerschap. Ondanks de lange duur blijkt 83% van de deelnemers het programma 10 – 17 maanden na aanvang nog steeds te volgen. Dit is een zeer hoog percentage voor een groep van potentiële zorgmijders.

VoorZorg is zorgvuldig vertaald en aangepast aan de Nederlandse situatie, kan goed geïmplementeerd worden in de Nederlandse gezondheidszorg en is zorgvuldig theoretisch en wetenschappelijk onderbouwd. De interventie is effectief bevonden in zowel Amerikaans als Nederlands onderzoek. De werkgroep concludeert dat VoorZorg bewezen effectief is.

Doel VoorZorg

• Verbetering van het zwangerschaps- en geboorteproces voor moeder en haar kind
• Verbetering van de gezondheid en ontwikkeling van het kind
• Verbetering van de persoonlijke ontwikkeling van de moeder en haar mogelijkheden voor opleiding en werk, zodat zij meer kan betekenen voor haar kind

Doelgroep VoorZorg

VoorZorg richt zich op vrouwen die zwanger zijn van hun eerste kind waarbij al tijdens de zwangerschap of eerste levensjaren een verhoogd risico bestaat dat kinderen disruptief probleemgedrag (kunnen) ontwikkelen of dat kindermishandeling zou kunnen optreden.

Aantal zittingen

• VoorZorg bestaat uit een intensief schema van huisbezoeken door ervaren verpleegkundigen van het consultatiebureau.
• De huisbezoeken beginnen in de zestiende week van de zwangerschap en gaan door tot het kind twee jaar is. De frequentie ligt op twee bezoeken per maand, met verhoogde frequenties (eens per week) in de eerste maand van het programma en tijdens de eerste 6 weken na de geboorte. Gedurende de laatste vier maanden neemt de frequentie af tot eens per maand. De huisbezoeken duren 1 tot 1½ uur.

Vorm

• Voor aanvang vindt een screening plaats om te beoordelen of moeders in aanmerking komen voor het programma. Een expert-commissie is aanwezig om in geval van twijfel te beslissen.
• Tijdens huisbezoeken werken de verpleegkundigen met de moeders aan zes onderwerpen:
  • De gezondheid van de moeder
  • De gezondheid en veiligheid van het kind
  • De persoonlijke ontwikkeling van de moeder
  • De rol van moeder als opvoeder van haar kind
  • De relatie van de moeder met familie en vrienden
  • Het gebruik van gemeenschapsvoorzieningen door de moeder
• Een goede relatie tussen verpleegkundige en moeder is een belangrijke voorwaarde voor het leerproces van de moeder en de slagingskans van het programma.
• Tijdens de uitvoering van VoorZorg werkt de verpleegkundige aan gestructureerde gedragsverandering, realistische en haalbare doelen en het versterken van de vaardigheden van de moeder. Het netwerk van de moeder wordt bij het programma betrokken.

Uitvoerenden

• VoorZorg wordt uitgevoerd door verpleegkundigen van het consultatiebureau.
• Thans wordt VoorZorg reeds geïmplementeerd in 13 grote tot middelgrote steden en regio’s in Nederland die deelnamen aan het onderzoek naar de effectiviteit.
• Locaties waar VoorZorg nog niet wordt uitgevoerd kunnen informatie opvragen bij het NJI.

Voorbereiding VoorZorg

• Verpleegkundigen krijgen van tevoren een training van een week, maar worden ook tijdens de eerste implementatie van VoorZorg begeleid.
• Gestructureerde handleidingen en voorlichtingsmaterialen, waarin per sessie gedetailleerd wordt aangegeven wat ter sprake moet komen, alsook gestructureerde cursussen zijn beschikbaar.
• Gezien de intensiteit van het werk worden verpleegkundigen frequent en intensief op de werkvloer begeleid.
• Naast de begeleiding op de werkvloer vindt regelmatig intervisie en bijscholing plaats op landelijk niveau.

Kosten

Kosten-batenanalyses tonen aan dat de interventiekosten zijn terugverdiend als het kind 4 jaar is, terwijl de kosten over de gehele levensloop viervoudig worden terugverdiend.