Iedereen, ook een kind of een puber, maakt wel eens een periode mee waarin het minder goed gaat en de stemming zakt. Om te spreken van een depressief beeld moet deze toestand van een gedaalde stemming langere tijd duren en een duidelijk verminderd functioneren (bijvoorbeeld dalen van schoolprestaties) en een duidelijk lijden (bijvoorbeeld zich terugtrekken uit de vriendengroep) met zich meebrengen. Je moet met andere woorden in enige mate “ziek van somberheid” zijn. Wat de diagnose bij kinderen en pubers lastig maakt, is dat de gedaalde stemming niet voortdurend aanwezig hoeft te zijn; bij afleiding leeft het kind vaak tijdelijk op, om daarna weer terug te zakken in somberheid of prikkelbaarheid. Dit maakt dat de omgeving vaak denkt dat het kind zich aanstelt. Ook het feit dat sommige jongeren zich qua stemming beter voordoen dan zij zich voelen en kinderen en pubers vaak meer prikkelbaar dan somber zijn, maakt dat de diagnose gemist kan worden.

Een ander belangrijk symptoom is anhedonie: een verminderd vermogen van plezier in vrijwel alles, ook dingen waar het kind/de puber eerder van kon genieten. Mensen met anhedonie kunnen wel positieve emoties ervaren, maar zij hebben een verminderd vermogen om die positieve emoties stabiel te houden (Heininga, 2017).

Een bruikbare definitie voor een depressie is: Een sombere, prikkelbare stemming en/of anhedonie, die gedurende de meeste dagen van de week, gedurende de meeste uren van de dag en tenminste twee weken aanwezig is (DSM-5). In de DSM-5 zijn naast de symptomen tevens specificaties opgenomen voor depressieve-stemmingsstoornissen. Deze beschrijven aspecten die de diagnose en de classificatie verfijnen en valideren, zoals de actuele ernst, met angstige of psychotische kenmerken, en met seizoensgebonden patroon. Een psychotische depressie komt niet vaak voor in de kinder- en jeugdpsychiatrie. Hierbij zijn er, naast het depressieve beeld, ook psychotische verschijnselen aanwezig in de vorm van hallucinaties (in de vorm van stemmen) en/of wanen. Er is voor gekozen om te verwijzen naar de richtlijnen voor volwassenen, omdat er weinig informatie beschikbaar is op het gebied van kind en jeugd.