Screening

Telefonische screening toetst het vermoeden van het bestaan (en eventueel de ernst) van een eetstoornis. De hulpverlener aan de telefoon of de (kinder-)arts kan hiertoe de SCOFF (Morgan e.a., 1999) of de ESP (Cotton e.a., 2003) afnemen. Dit zijn korte vragenlijsten, wanneer twee of meer vragen positief worden beantwoord, is de kans dat er sprake is van een eetstoornis zeer groot. Ook dienen gewicht en lengte uitgevraagd te worden.

SCOFF screeningsinstrument (Morgan e.a., 1999)

• S: Geef je wel eens over (Sick), vanwege een te vol gevoel bij het eten?
• C: Is er Controleverlies over hoeveel je eet?
• O: Meer dan 6 kg (One stone) afgevallen in 3 maanden?
• F: Vind je jezelf dik (Fat) terwijl anderen je juist dun vinden?
• F: Overheerst voedsel en eten (Food) je leven?

ESP, Eating disorder Screen for Primary care (Cotton e.a., 2003).

• Ben je tevreden over je eetgewoonten?
• Eet je ooit wel eens in het geheim?
• Heeft je gewicht invloed op hoe je je voelt?
• Heb je nu last van een eetstoornis, of heb je dat in het verleden ooit gehad?

Diagnostiek

Anamnese (Speciële en hetero-)

Een gerichte anamnese, waarin het begin, beloop en actuele stand van zaken mbt eetgedrag en de compensatiegedragingen zoals bewegingsdrang, en eventueel braken en laxeren ter sprake komen is van groot belang. Gericht doorvragen op het eetgedrag, de gedachten (‘stemmen in hoofd’), de lichaamsbeleving en de mate van erkenning van ziek-zijn zijn van groot belang. Ook dient rekening te worden gehouden met de ontkenning waar veel jongeren zich in bevinden, daarom is een heteroanamnese onontbeerlijk.

Ontwikkelingsanamnese en anamnese van kind en gezin

In de ontwikkelingsanamnese wordt onderzocht welke eventueel belangrijke gebeurtenissen hebben plaatsgevonden in de ontwikkeling van het kind. De gezinsanamnese is een onderzoek naar achtergronden en eventueel voorkomen van eetproblemen van ouders en gezin en hierin wordt het pedagogisch klimaat ingeschat.

Onderzoek van het kind

Om het eetgedrag te meten worden het Ch-Ede/EDE-interview of de EDE-Q (Eating Disorder Examination, Fairburn & Cooper, 1993; Nederlandse vertaling: Jansen 2000) en de EDI-III (Eating Disorder Inventory-III; Nederlandse versie: Van Strien, 2002) aangeraden. De EDE is een semigestructureerd interview dat de specifieke eetstoornis uitgebreid in kaart brengt. Voor kinderen zijn de ChEDE (Bryant-Waugh e.a., 1996; Nederlandse versie Decaluwé & Braet, 1999) en de ChEDE-Q (Nederlandse versie Decaluwé, 1999) instrumenten om het eetgedrag in kaart te brengen. De ChEde is bedoeld voor jeugdigen tussen de 10 en 18 jaar en meet onder meer het lijngedrag –en intenties, of ze zich zorgen maken over eten en gewicht, en episodes van objectief overeten (Decaluwé en Braet, 1999).

Wanneer het gewenst is om ook de rapportage te hebben van lichaamsbeleving kan de LAV (Lichaamsattitude vragenlijst, Probst, Van Coppenolle & Vandereycken, 1998) worden gebruikt. De LAV is een zelfrapportage vragenlijst die tot doel heeft bij vrouwen de subjectieve lichaamsbeleving en lichaamsattitude te meten. De LAV is een goed gevalideerde en betrouwbare vragenlijst waarmee veel onderzoek is verricht. De LAV is onderzocht bij kinderen vanaf 16 jaar. De LAV is dikwijl onderdeel van het psychodiagnostisch onderzoek.

Het somatisch onderzoek wordt verricht om de ernst van de ondervoeding of overgewicht en van de complicaties in te kunnen schatten en andere onderliggende somatische problematiek uit te sluiten. Dit wordt gedaan aan de hand van anamnese, lichamelijk onderzoek en aanvullende diagnostiek. Daarnaast is het van belang de individuele groeicurve te beoordelen. Ook dient het streefgewicht (marge waarbinnen het gezonde gewicht valt) bepaald te worden. Het is te adviseren als onderdeel van het somatisch onderzoek oriënterend bloedonderzoek en een ECG te verrichten. De meeste klachten verdwijnen weer zodra het eetgedrag is hersteld. Sommige klachten zijn levensgevaarlijk en verdienen aandacht, vitale parameters zijn bloeddruk, pols en lichaamstemperatuur. Het is aan te raden electrolytspiegels te laten controleren en een algemeen lichamelijk onderzoek te laten doen; met name bij jongeren die vaak purgeren of ondervoed zijn.

Daarnaast moet bij ernstige ondervoeding goed gecontroleerd worden op refeeding met name tijdens de eerst 2 weken van de hervoedingsfase.

Aan de hand van uitgebreid diëtistisch onderzoek kan inzicht worden verkregen in de ernst van de eetstoornis, de voedingstoestand, het eetpatroon, de volwaardigheid van de voeding en het eetgedrag, waarna de diëtistische diagnose gesteld kan worden en een voedingsadvies opgebouwd (Van de Berg, 2009) (zie verder Voedingsmanagement).

Wanneer de ernst van de eetstoornis dusdanig is dat acute opname noodzakelijk is, wordt afhankelijk van de conditie van de patiënt de diagnostiek in een later stadium voortgezet.

Op indicatie kan aanvullende psychodiagnostiek met intelligentieonderzoek (neuropsychologisch onderzoek) plaatsvinden.

Onderzoek van het gezin

Het bepalen van de draagkracht van de ouders, hun pedagogische competentie, hun inzicht in de problematiek van hun kind en hun motivatiefase is ook bij de ouders essentieel bij aanvang van de behandeling. Zeker bij weinig gemotiveerde kinderen is hun aandeel van het grootste belang en dragen zij de behandelmotivatie. Tevens is het belangrijk om tijdens de behandeling steeds na te gaan in welke fase van motivatie de ouders zich bevinden. Klik hier voor een uitgebreide beschrijving van de verschillende motivatiefasen. Recente vragenlijsten om de motivatie te meten van zowel de ouders, als de jongere zijn de Beoordeling Inzet Behandeling (BIB) en TherapieMotivatieSchaal (TMSF; Roedelof e. a., 2013).

De SFB (Subjektives Familienbild, Mattejat & Scholz, 1994) is een gezinsvragenlijst welke twee aspecten meet: emotionele verbondenheid en individuele autonomie. De basis is een ontwikkelingscohesie model van de gezinsrelatie, zoals ze per gezinslid ten opzichte van de andere gezinsleden worden ervaren. De test is voor Duitsland en enkele andere landen genormeerd, voor Nederland nog niet. Er is wel een vertaling gemaakt van de vragenlijsten. De SFB heeft de voorkeur boven de OKIV-R (ouder-kind interactie vragenlijst-revised, De Lange, 1997-2001) omdat deze bewezen niet voldoende sensitief is, waarschijnlijk heeft dit te maken met het feit dat een eetstoornis een internaliserend probleem is (Lange, 2001).

Differentiaaldiagnose en comorbiditeit

Het onderscheiden van anorexia nervosa van een comorbide stoornis kan erg lastig zijn. Slecht eten, vermageren, of eten weigeren kunnen ook symptomen zijn van somatische en psychiatrische aandoeningen (Trimbos 2006b). Veelal geconstateerde depressieve en dwangmatige symptomen zijn bij anorexia nervosa vaak deels het gevolg van het ernstige gewichtsverlies en de wens tot verdere gewichtsafname (Van Elburg e.a., 2004). Diagnostiek moet daarom de ‘eetgestoorde cognities’ helder in beeld krijgen zodat andere somatische oorzaken of andere psychiatrische oorzaken kunnen worden uitgesloten (Trimbos, 2006b).

Doordat het onderscheiden van anorexia nervosa van een comorbide stoornis zo lastig kan zijn mede als gevolg van het ondergewicht, is comorbiditeit vaak pas definitief vast te stellen als de eetstoornis op zijn retour is en/of als het gewicht min of meer hersteld is. Diagnostiek moet dus voortgezet worden tijdens de behandeling en is pas compleet na herstel.

Voor de gestandaardiseerde meting van comorbide stoornissen verwijzen wij naar de desbetreffende pagina’s.

Adviesgesprek

Het adviesgesprek dient ter informatie en motivatie van kind en ouders. Deze doelen gaan hand in hand. Zo dient vanuit deskundigheid uitgelegd te worden waardoor motivatie en hulpvraag van kind en ouders kunnen verschillen. Dit zorgt ervoor dat aanwezige spanning in het gezin wordt verlaagd en interesse gewekt. Ook het benoemen van de zorg van ouders m.b.t. de lichamelijke risico’s, en het geven van heldere adviezen om de veiligheid van hun kind te waarborgen, dragen daaraan bij. Het is belangrijk om duidelijke en eerlijke informatie te geven over het mogelijke beloop, en met het kind en de ouders tot overeenstemming te komen welke stappen tot herstel kunnen leiden, maar ook wat nodig zal zijn als het risico zou toenemen. Zowel de context als de inhoud van een behandeling verdienen uitgebreide aandacht. Het adviesgesprek is daarmee tevens de start van de samenwerkingsalliantie met kind en ouders indien tot behandeling wordt besloten.