Traumaverwerking: de negatieve gevolgen van het misbruik voor het vertrouwen en het (sociale)functioneren van het kind te herstellen. Daaronder valt het voorkomen van symptomen van posttraumatische stress of, indien al aanwezig, het opheffen of verminderen van deze symptomen.

Horizon is een methode die ontwikkeld is vanuit de klinische praktijk van het werken met kinderen die seksueel misbruik, dan wel ruzie en geweld in het gezin hebben meegemaakt en staat als zodanig voor good practice, niveau van advisering C, niveau van evidentie 4. Een gecontroleerde studie is nog niet uitgevoerd. Wel is er gebruik gemaakt van diverse vragenlijsten voor- en na behandeling om het effect van Horizon te meten. Hieruit blijkt dat klachten verminderd zijn na behandeling. Veranderingsonderzoek laat een significante vermindering zien direct na de behandeling van (seksuele) gedragsproblemen. Voor de niet-seksuele gedragsproblemen zet die significante vermindering zich zelfs verder door in de zes maanden na de therapie. Er is een significante verbetering direct na de therapie gemeten op dissociatief gedrag. De onderzoekers vonden verder een significante afname voor angst, depressie en posttraumatische stressstoornis (PTSS).
Buitenlands onderzoek (Cohen en Deblinger, 2004) naar een vergelijkbaar behandelmodel (TF-CBT) toont ook significante verbeteringen bij kinderen aan wat betreft posttraumatische stressstoornis, depressie en externaliserende gedragsproblemen.

Onderbouwing en theoretische verantwoording

De Nederlandse Horizon-methode, een geprotocolleerde methode voor groepstherapie aan seksueel misbruikte kinderen met een parallel (groeps)programma voor hun niet-misbruikende ouders, is gebaseerd op de principes van de TF-CBT. Het programma is door de Erkenninscommissie Interventies beoordeeld als theoretisch goed onderbouwd (zie Huiskes & Plugge, 2004; Lamers-Winkelman, 2000a en b; Lamers-Winkelman & Bicanic, 2000a en b).Richtlijn familiaal huiselijk geweld 65

Verzorging van de behandelmethode

Er zijn vier werkboeken en vier therapeutenhandleidingen voorhanden via uitgeverij SWP, vier m.b.t. seksueel misbruik, vier m.b.t. geweld in het gezin. Er worden regelmatig trainingen in toepassing van de horizon methodiek verzorgd door de auteurs, bijv. bij RINO Noord-Holland.

Datum beoordeling werkgroep

April 2010

Auteurs

• F. Lamers-Winkelman & I. Bicanic (Horizon 1A, 1B, 2A, 2B),
• M. Visser, I. Leeuwenburgh, F. Lamers-Winkelman, (Horizon 3A, 3B, 4A, 4B

Vanuit hun werk bij Kinder- en Jeugdtraumacentrum Haarlem

Bestelinformatie Horizon boeken:

• Lamers-Winkelman, F. & Bicanic, I. (2000a). Een Werkboek voor Kinderen die Seksueel Misbruik hebben meegemaakt. Amsterdam: B.V. Uitgeverij SWP. Horizon 1A: ISBN 978-90-6665-345-0, 54 pagina’s, 2e druk, 2005, € 14,40
• Lamers-Winkelman, F. & Bicanic, I. (2000b). Therapeutenhandleiding bij een Werkboek voor Kinderen die Seksueel Misbruik hebben meegemaakt. Amsterdam: B.V. Uitgeverij SWP. Horizon 1B: ISBN 978-90-6665-346-7, 80 pagina’s, 2e druk, 2001, € 15,40
• Lamers-Winkelman, F. & Bicanic, I. (2000c). Een Werkboek voor Ouders van Kinderen die Seksueel Misbruik hebben meegemaakt. Amsterdam: B.V. Uitgeverij SWP. Horizon 2A: ISBN 978-90-6665-347-4, 72 pagina’s, 3e druk, 2009, € 10,10
• Lamers-Winkelman, F. & Bicanic, I. (2000d). Therapeutenhandleiding bij Een Werkboek voor Ouders van Kinderen die Seksueel Misbruik hebben meegemaakt. Amsterdam: B.V. Uitgeverij SWP. Horizon 2B: ISBN 978-90-6665-348-1, 72 pagina’s, 2e druk, 2001, € 13,60
• Visser, M.M., Leeuwenburgh, I. & F. Lamers-Winkelman (2006a). Een werkboek voor kinderen die ruzie en geweld in het gezin hebben meegemaakt. Amsterdam: B.V. Uitgeverij SWP. Horizon 3A: ISBN 978-90-6665-817-2, 51 pagina’s, 1e druk, 2006 € 16,40
• Visser, M.M., Leeuwenburgh, I. & F. Lamers-Winkelman (2006b). Therapeutenhandleiding bij een werkboek voor kinderen die ruzie en geweld in het gezin hebben meegemaakt.Amsterdam: B.V. Uitgeverij SWP. Horizon 3B: ISBN 978-90-6665-818-9, 80 pagina’s, 1e druk, 2006, € 18,00
• Visser, M.M., Leeuwenburgh, I. & F. Lamers-Winkelman (2006c). Een werkboek voor ouders van kinderen die ruzie en geweld in het gezin hebben meegemaakt. Amsterdam: B.V. Uitgeverij SWP. Horizon 4A: ISBN 978-90-6665-819-6, 61 pagina’s, 1e druk, 2006, € 17,90
• Visser, M.M., Leeuwenburgh, I. & F. Lamers-Winkelman (2006d). Therapeutenhandleiding bij een werkboek voor ouders van kinderen die ruzie en geweld in het gezin hebben meegemaakt.Amsterdam: B.V. Uitgeverij SWP. Horizon 4B: ISBN 978-90-6665-820-2, 96 pagina’s, 1e druk, 2006, € 18,00

Doelstelling

Traumaverwerking voor kinderen die seksueel misbruik of ruzie en geweld in het gezin hebben meegemaakt. Dat wil zeggen de negatieve gevolgen van traumatische ervaringen voor het vertrouwen en het (sociale)functioneren van het kind te herstellen. Daaronder valt het voorkomen van symptomen van posttraumatische stress of, indien al aanwezig, het opheffen of verminderen van deze symptomen. Het doel van het parallelaanbod voor de ouders is dat zij in staat zijn hun kind optimaal steun te bieden bij het verwerken van de ervaringen, (tijdelijke) opvoedingsonmacht weten te overkomen, en dat ze weten om te gaan met hun eigen woede, teleurstelling, verdriet, schuld en angst voor de toekomst van het kind.

Wat betreft de geweld in het gezin groep krijgen ouders informatie over allerlei aspecten van ruzie en geweld in het gezin, over hoe te reageren als het kind thuis komt van therapie, over klachten na geweld, over de veiligheid van hun kind, over de interactie met hun kind en vele andere zaken. Daarnaast is er naast het traumaverwerkingsdeel van een uur, in iedere sessie een half uur waarin met ouders en kinderen gewerkt wordt aan de ouder-kind interactie.

Doelgroep

Kinderen van 4 t/m 12 jaar die seksueel misbruikt zijn door iemand binnen of buiten het gezin (Horizon 1A, 1B, 2A, 2B), dan wel kinderen die ruzie en geweld in het gezin (huiselijk geweld) hebben meegemaakt (Horizon 3A, 3B, 4A, 4B) en hun (niet-misbruikende) ouders. Het seksueel misbruik behoeft niet juridisch bewezen te zijn, maar de verwijzers en therapeuten moeten er wel van overtuigd zijn dat er sprake is geweest van seksueel misbruik. In geval van geweld moet het geweld in principe gestopt zijn voor de behandeling begint. Voor de LVB groep is het seksueel misbruik aangepast in een individuele trauma-gerichte cognitieve gedragstherapie. En voor de leeftijd van 13 tot 23 jaar is het seksueel misbruik draaiboek momenteel in het laatste stadium om uitgegeven te gaan worden (publicatie verwacht in 2014). Voor LVB en 13 tot 23 moet de HORIZON Ruzie en Geweld nog uitgeschreven worden.

Aantal zittingen en vorm

Traumagerichte, gestructureerde, cognitief-gedragstherapeutische groepstherapie in 15 wekelijkse sessies van 1,5 uur voor kinderen van 4 t/m 12 jaar die seksueel misbruik (Horizon 1A, 1B, 2A, 2B), dan wel ruzie en geweld in het gezin hebben meegemaakt (Horizon 3A, 3B, 4A en 4B). Kenmerkend zijn tevens de psychomotorische interventies. Er is altijd een parallelle ouderbegeleidingsgroep. In de HORIZON zijn dezelfde componenten aanwezig als in de evidence-based behandeling TF-CBT van Deblinger, Cohen en Mannerino.

De ruzie en geweld in het gezin groep onderscheidt zich van de seksueel misbruik groep, doordat de ouderbegeleidingsgroep 6 weken eerder start dan de kindergroep om te werken aan de veiligheid en aan het leren onderscheiden van de eigen gevolgen van het geweld van de ouder van de gevolgen van het geweld voor het kind. Daarnaast eindigen de 15 parallel sessies van de geweld methodiek altijd met een klein half uur gezamenlijk therapie voor ouders en kinderen gericht op het verbeteren van de interactie, het creëren van een gezamenlijke gevoelstaal en het vertellen van het traumaverhaal van het kind aan de ouder.

Per sessie komt een thema aan bod zoals schuld, schaamte, boosheid, angst, veiligheid, nachtmerries en zorgen. Ieder thema wordt middels praten, zingen, dansen, tekenen, toneelspelen en/of bewegen uitgevoerd. De therapie vindt altijd op dezelfde tijd plaats en met dezelfde kinderen. De methode kan ook voor individuele therapie worden toegepast. Daarnaast vindt ouderbegeleiding plaats op hetzelfde tijdstip als de therapie van de kinderen.

Uitvoerenden

Voor de ouderbegeleidingsgroepen maatschappelijk werkers en sociaal psychiatrisch verpleegkundigen met VO, GZ-psychologen en psychotherapeuten. Voor de kindergroepen GZ-psychologen, psychotherapeuten en klinisch psychologen of orthopedagogen-generalist.

Voorbereiding

Er bestaat zowel een therapeutenhandleiding als een werkboek voor kinderen en een voor ouders. Coördinator van het Kinder- en Jeugdtraumacentrum (KJTC) is Margreet Visser, Zuiderhoutlaan 12, 2012 PJ, Haarlem, tel. 023-5127777.