Als onderwijsprofessional ben je niet bevoegd om een dwangstoornis vast te stellen. Dat kan en mag alleen een gespecialiseerde hulpverlener doen. Je hebt wel een belangrijke signalerende taak. Bespreek opvallendheden of zorgen die je over de leerling hebt met de leerling, ouders en collega’s uit het ondersteuningsteam. Samen kun je beslissen of hulpverlening wenselijk is. Vanuit de klas ben jij het die de collega’s uit het ondersteuningsteam voorziet van informatie.

Dwang kan zich op verschillende manieren uiten. Een leerling met dwanggedachten of obsessies kan steeds terugkerende ideeën, beelden of impulsen hebben. Daarvan kan hij angstig worden. Om die angstige gedachten te verminderen, kan hij sommige handelingen steeds opnieuw uitvoeren. Handelingen zoals handen wassen, de tafel schoonmaken, de tafel of spullen op tafel rechtzetten, bepaalde vragen steeds herhalen.

De leerling weet dat zijn dwanggedachten onzinnig of overdreven zijn, en dat hij met zijn dwanghandelingen geen gevaren kan afwenden. Toch voert hij de dwanghandelingen ‘voor alle zekerheid’ uit. Daardoor voelt hij zich veiliger.

Sommige leerlingen met een dwangstoornis hebben geen zorgen over akelige gebeurtenissen die zij met dwanghandelingen willen voorkomen. Het kind voert de handelingen uit omdat hij het gevoel heeft dat ‘het moet’. Deze leerling is niet angstig of heeft geen obsessies, hij voert de handelingen uit om een vervelend gevoel kwijt te raken. Dit vervelende gevoel kan een leeg gevoel zijn, een kriebel of een gevoel dat het niet goed is.

Let op: Veel van de bovenstaande symptomen zijn gedragingen die in bepaalde mate bij de ontwikkeling van iedere leerling kunnen horen.

De arts heeft medicatie geadviseerd of voorgeschreven. Soms krijg je als onderwijsprofessional de opdracht om het gedrag van een leerling te observeren wanneer deze met medicatie start of stopt, of wanneer de dosering wijzigt. Begrijp je medicijn beantwoordt vragen die veel leerlingen en hun omgeving hebben over medicijnen bij psychische problemen. Denk aan een vraag als ‘Hoe kan ik mijn medicijn het beste innemen? ’

Naar Begrijp je medicijn

Het komt ook voor dat je als onderwijsprofessional de vraag krijgt om medicatie toe te dienen, te helpen met deze inname, of de leerling te herinneren aan de inname. Het uitvoeren van medische handelingen op school kan bijvoorbeeld tot schade aan de gezondheid van het kind leiden bij onjuist gebruik van een medicijn. Daarom moet je in deze situaties handelen volgens een vooraf afgesproken en ondertekend protocol. De directie van jouw school bepaalt het beleid voor medisch handelen op school. De PO-Raad ontwikkelde het Model-protocol medische handelingen op scholen.

De rol van de leerkracht of mentor

Als leerkracht of mentor ben je opgeleid om les te geven. En lesgeven is meer dan alleen kennis overdragen. Je maakt een groot deel uit van het leven van de leerlingen, en kan van grote betekenis zijn in de begeleiding. Blijf daarover steeds in gesprek met de leerling, de ouders en de collega’s uit het ondersteuningsteam. Onderzoek met elkaar wat de leerling kan helpen en wat jouw rol als onderwijsprofessional daarin is.

Lees meer over de rol van de leerkracht of mentor

Samenwerken met hulpverlening buiten school

Wanneer de leerling hulpverlening buiten school krijgt is het van belang om ook met deze partij, in samenspraak met leerling en ouders, contact te houden. Zodat iedereen samen doet wat nodig is. Informeer elkaar ook wanneer het goed gaat. Op die manier kom je erachter ‘wat werkt’. Daarbij verlaagt het de drempel om contact te leggen wanneer het even minder gaat.

Maak het bespreekbaar

Over het algemeen kan het helpend zijn wanneer klasgenoten op de hoogte zijn van psychische kwetsbaarheden, of andere moeilijkheden waar de leerling mee zit. Door open te zijn, ontstaat er begrip. Het kan per leerling verschillen of hij dit wil delen, met wie, en op welke manier. Besteed aandacht aan dit onderwerp door in een één-op-één-gesprek te vragen naar de wensen van de leerling op dit gebied. Soms vindt de leerling het fijn om, met hulp van jou, met enkele goede vrienden of vriendinnen iets over zichzelf te delen.

Tips voor in de klas

Aandacht voor de kwaliteiten

• Onderzoek hoe je juist ook de kwaliteiten van de leerling inzet.
• Benoem zijn sterke kanten en kijk op wat voor manieren hij deze kan inzetten.
• Onderschat de capaciteiten van de leerling niet. Doubleren of naar een lager onderwijsniveau verplaatsen helpt meestal niet.
• Door vertrouwen uit te spreken, steun en stimuleer je de leerling.

Tips voor de organisatie in de klas

• Besteed extra aandacht aan een veilige groepsomgeving. Beloon positief gedrag, geef bewust complimenten en blijf grenzen stellen.
• Help de leerling structuur in de dag te brengen; regelmaat en een vast ritme in het dagprogramma zijn heel belangrijk.

Tips voor de instructie

• Help de leerling om de taken te ordenen en te prioriteren.
• Verdeel het werk in kleinere delen. Heb tussentijds contact erover zodat je kan bijstellen, aanmoedigen en complimenteren.

Tips voor de sociale omgang

• Praat met de leerling en vraag wat hij moeilijk vindt en wat hij nodig heeft. Dit kan hij zelf vaak goed verwoorden.
• Reageer met begrip op het gedrag en het verhaal van de leerling en stel open vragen. Hierdoor ga je de leerling beter begrijpen.
• Blijf rustig als de emoties zich uiten: blijf luisteren, toon begrip voor wat de leerling zegt en probeer hierbij aan te sluiten. Zoek samen naar wat stressverlagend kan werken voor de leerling.

De overgang naar een volgend schooljaar brengt voor veel leerlingen, en ouders, spanning en onzekerheid met zich mee. Dat geldt ook voor leerlingen met een psychische kwetsbaarheid. Als leerkracht of mentor van een leerling draag je een verantwoordelijkheid in de overdracht naar dit volgende jaar. Je weet wat wel en niet werkte het afgelopen jaar en kan dat weer doorgeven aan je collega. In het voortgezet onderwijs is het van belang om de informatie met de verschillende lesgevende collega’s te delen.

Voor de nieuwe leerkracht of mentor kan het helpend zijn om vroeg in het jaar contact te leggen met de ouders. Tijdens deze kennismaking kun je afspraken maken over de samenwerking dit schooljaar.

De overgang van de basisschool naar de middelbare school brengt voor veel leerlingen, en ouders, spanning en onzekerheid met zich mee. Het kan veel opleveren om extra tijd en aandacht aan deze overstap te besteden. Check bij de leerling of die het prettig vindt als je hier wat in betekent. Bijvoorbeeld door in groep 8 individuele gesprekken te voeren hierover. Soms kan een keer fietsen met een klasgenoot die naar dezelfde school toe gaat al verschil maken.

Als eerstejaarsmentor is het van groot belang dat je met een open blik de leerlingen en hun ouders leert kennen. Individuele start- of kennismakingsgesprekken kunnen daaraan bijdragen.

Plezier op school
Plezier op school is een zomercursus voor aanstaande brugklassers die op de basisschool gepest werden of andere problemen hadden in de omgang met leeftijdgenoten. Het heeft als doel om de sociale competentie van de leerlingen te vergroten, zodat zij een goede start kunnen maken op het voortgezet onderwijs en het risico op herhaling van deze omgangsproblemen verkleind wordt.

JOIN us
JOIN us is een programma dat zich richt op het creëren van een saamhorige klas waarin elke leerling zich gezien en geaccepteerd voelt. Het zijn tien lessen bedoeld voor eerstejaars leerlingen van het regulier VO. Het programma gaat uit van een groepsdynamisch perspectief en de lessen spelen in op de groepsfases waarin de leerlingen zich bevinden.

• Bedwing je dwang – Else de Haan
• De goudvisjongen  – Lisa Thompson
• Het heilige moeten – Claudia van der Werf
• Schildpadden tot in het oneindige – John Green
• Slaaf van mijn gedachten – Marte van Santen
• Wat kun je doen als je gedachten vastlopen – Dawn Huebner