Heel veel mensen maken in hun leven weleens een schokkende gebeurtenis mee. Verreweg de meesten lopen daarbij geen trauma op. Ongeveer twintig procent van de mensen die een ingrijpende gebeurtenis meemaken, krijgt problemen die zich tot trauma ontwikkelen. Dat geldt ook voor kinderen van zes tot twaalf jaar.
Het is onbekend waarom de een wel trauma krijgt na een ernstige gebeurtenis en de ander niet – wetenschappers doen onderzoek naar de ingewikkelde manier waarop de hersenen omgaan met traumatische ervaringen. Wel is duidelijk dat het om een combinatie van factoren gaat. Wil het tot trauma komen, dan spelen onder meer de volgende factoren een rol:

• De gebeurtenissen zelf die aanleiding gaven tot het trauma. Hoe ernstig en wat voor soort gebeurtenissen waren het? Gebeurde het eenmalig of herhaaldelijk? Was het geweld tussen mensen of ging het om een ramp die heel veel mensen is overkomen? Was het een gebeurtenis in de privésfeer? Gebeurde het in het gezin of daarbuiten? Al deze aspecten spelen een rol bij de veroorzaking van trauma.
• Eerdere ervaringen met de nare gebeurtenissen waardoor het kind zijn veerkracht verliest, bijvoorbeeld met mishandeling, misbruik of verwaarlozing.
• Onveilige gehechtheidsrelatie, mogelijk ten gevolge van het gedrag van ouders of andere verzorgers (verwaarlozing, geweld) of door het ontbreken van ouders.
• Andere psychische aandoeningen bij het kind kunnen de kans op trauma vergroten.
• Ook invloed hebben de reacties en gebrek aan steun van ouders en omgeving op de gebeurtenis zelf en op de manier waarop het kind daarmee omgaat.

Kindermishandeling

Kindermishandeling door ouders is een zeer ernstige oorzaak van trauma, ook omdat het kind in die situatie geen veilige omgeving en geen vertrouwde hulp meer heeft. Kindermishandeling is een bedreigende of gewelddadige relatie tussen het kind en de ouders of andere personen van wie het kind afhankelijk is. Het geweld kan fysiek van aard zijn (slaan), maar ook psychisch (emotionele verwaarlozing, bedreiging) of seksueel. Kinderen kunnen zowel direct als indirect slachtoffer zijn van geweld. Geweld tussen ouders tijdens een ‘vechtscheiding’ is bijvoorbeeld ook kindermishandeling.
De meest voorkomende kenmerken van kindermishandeling zijn: ernstige fysieke en emotionele verwaarlozing, psychologische agressie van ouders of opvoeders, fysiek geweld en seksueel misbruik.

Leerkrachten zijn wettelijk verplicht om signalen van huiselijk geweld of kindermishandeling te behandelen volgens de Meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling.

Kindermishandeling is misschien wel de enige oorzaak van trauma waarbij preventie goed mogelijk is. Omdat de risicogroepen bekend zijn, kunnen al tijdens de zwangerschap gerichte maatregelen worden genomen om mishandeling van kinderen te voorkomen. Het Nederlands Centrum Jeugdgezondheid (NCJ) heeft het programma VoorZorg in beheer, waarmee in niet minder dan 44 procent van de gevallen kindermishandeling geheel wordt voorkomen. Andere organisaties hebben zogenoemde preventieprogramma’s, -activiteiten en richtlijnen ontwikkeld die eigenlijk gericht zijn op vroeg herkennen en aanpakken van het probleem (bijvoorbeeld: Augeo, Bernard van Leer Foundation, Kinderpostzegels, RIVM, Don’t hit my mommy en Signs of Safety).

Oorlogsgeweld en vlucht

Het oorlogsgeweld en een heel scala aan bijkomende schokkende gebeurtenissen dat vluchtelingenkinderen meemaken, veroorzaken een grote kans op trauma. Veel kinderen zijn als getuige, slachtoffer of dader betrokken geweest bij bombardementen, seksueel geweld, marteling, repressie en terreur, dwangarbeid, vlucht, gebrek aan water, voedsel en onderdak, scheiding of verlies van dierbaren en ziekten. In veel gevallen zagen ze hun vertrouwde omgeving onveilig worden en moesten daarna vertrekken, daarbij familieleden en vrienden in gevaar achterlatend. Ze hebben soms langere tijd doorgebracht in gevangenschap of vluchtelingenopvang en hun toekomstverwachtingen zijn meestal bijzonder onzeker.

Neurobiologische factoren

Het is aannemelijk dat verwaarlozing en vroege traumatisering de ontwikkeling van de hersenen kunnen beïnvloeden. Op basis van onderzoek in de neurobiologie denkt men dat een verhoogde kwetsbaarheid voor het ontwikkelen van een depressie of angststoornis – na bijvoorbeeld seksueel misbruik of emotionele mishandeling – deels kan worden toegeschreven aan het feit dat het stresssysteem in de hersenen zich anders ontwikkeld heeft (verhoogde ‘reactiviteit’ en een gebrekkige regulatie daarvan).