Dit proefschrift beoogt nieuwe inzichten te verwerven in autismespectrumstoornissen (ASS) bij kinderen, de vroege herkenning en screening daarvan in de bevolking, plus de ontwikkeling van ASS en gerelateerde symptomen over de tijd bij deze kinderen. Zo blijkt uit dit onderzoek dat het stimuleren van ‘joint attention’, ook wel gedeelde aandacht, een veelbelovende ingang is dat vroeg een positief effect kan hebben op de verdere ontwikkeling van een jong kind.

Kinderen met autismespectrumstoornissen (ASS) hebben vaak een beperkte of vertraagde ontwikkeling van communicatieve vaardigheden. Vroege herkenning van ASS leidt logischerwijs tot vroege diagnostiek en nog belangrijker tot vroege behandeling. Het is dus van belang om te onderzoeken hoe en met welke kenmerken van ASS kinderen vroeg opgespoord kunnen worden. Uit onderzoek blijkt hoe de normale ontwikkeling verloopt van vaardigheden die vaak bij kinderen met ASS opvallen. Ook is er gekeken hoe vragenlijsten over ASS kunnen helpen bij het opsporen van kinderen met ASS in de bevolking en hoe deze kinderen zich verder ontwikkelen.

‘Joint attention’ is de vaardigheid om bepaalde sociale interacties aan te gaan zoals het delen, volgen en richten van aandacht op een object of gebeurtenis door het gebruik van oogbewegingen en gebaren, en het afstemmen hiervan op de andere persoon. Het stimuleren van joint attention is mogelijk een veelbelovende ingang om vroeg een positief effect op de verdere ontwikkeling van een jong kind te kunnen hebben, blijkt uit dit onderzoek. Kinderen blijken joint attention vaardigheden te ontwikkelen tussen acht en vijftien maanden. Kinderen bij wie de joint attention vroeg ontwikkelt, vertonen ook een grotere groei van de woordenschat tussen tien en achttien maanden. Deze voorsprong in de groei van woordenschat eerder in het leven, heeft mogelijk een positieve invloed op andere ontwikkelingsgebieden, zoals cognitie en sociale vaardigheden.

In dit onderzoek werd ook onderzocht ook hoe kinderen zich ontwikkelen die op zeer jonge leeftijd tekenen van sociale communicatieproblemen vertoonden. Deze vroege communicatieproblemen zijn in kaart gebracht door een korte screening op het consultatiebureau, direct opgevolgd door een ASS-vragenlijst en een follow-up met vragenlijsten vijf jaar later. Vroege tekenen van sociale communicatieproblemen op eenjarige leeftijd blijken voorspellend te zijn voor een verhoogd risico op ASS en andere gedragsproblemen in de basisschoolleeftijd.

Er zijn acht alarmsignalen van ASS opgenomen in het Van Wiechenonderzoek, dat de ontwikkeling van het jonge kind in kaart brengt op het consultatiebureau. Vanuit klinisch oogpunt lijkt het niet nodig om bij alle kinderen die bijvoorbeeld op het consultatiebureau komen een ASS vragenlijst af te nemen. Als professionals in de gezondheidszorg, kinderopvang en onderwijs voldoende kennis hebben over vroege ASS kenmerken kunnen zij gerichter toezicht houden op de ontwikkeling van een kind en de vroege signalen van ASS.

De vragenlijst kan wél behulpzaam zijn om zorgen, vanuit professionals en/of ouders, duidelijker in kaart te brengen. Kinderen die afwijkend scoren op deze ASS vragenlijst kunnen worden doorverwezen voor verder diagnostisch onderzoek en behandeling. Kinderen die niet afwijkend scoren, maar bij wie er wel zorgen zijn over de ontwikkeling, zouden desondanks intensief moeten worden gevolgd in hun ontwikkeling, ook gericht op ASS over de jaren heen.