Betrouwbare kennis over psychische problemen bij kinderen en jongeren

Zoeken

Toon meer resultaten

Generic filters
Exact matches only

Specialistisch Ondersteuner Jeugdgezondheidszorg Nijmegen

De Specialistisch Ondersteuner Jeugdgezondheidszorg (SOJ) biedt specialistische ondersteuning aan de jeugdarts en jeugdverpleegkundige op het gebied van jeugd-ggz.

In december 2017 startte in twee Nijmeegse wijken een pilot met de SOJ, gedetacheerd vanuit Karakter: een specialistische ondersteuner voor de jeugdarts en jeugdverpleegkundige op het terrein van de jeugd-ggz. De SOJ is bij voorkeur een jeugdarts-ggz die de jeugdgezondheidszorg ondersteunt, vergelijkbaar met de SOH die de huisarts ondersteunt op het gebied van jeugd-ggz. Op consultatiebureaus ontvangt de SOJ kinderen in de leeftijd van 0-18 jaar en hun ouders. De SOJ richt zich net als een SOH vooral op screeningsdiagnostiek, triage, kortdurende behandeling en overbruggingszorg. De SOJ-pilot (die liep tot juni 2019) moest onder meer de expertise op het terrein van de jeugd-ggz in de eerste lijn versterken, en de indicatiestelling verbeteren voor een verwijzing naar de jeugd-ggz.

De jeugdarts heeft veel kennis over de gezonde ontwikkeling van kinderen en de variaties daarop. De jeugdarts-ggz kent het vakgebied en kan de jeugdarts ondersteunen bij vragen en zorgen over de psychosociaal-emotionele ontwikkeling van een kind. Door de inzet van de SOJ is de de jeugdarts-ggz ook voor andere jeugdartsen makkelijk benaderbaar. Zo is er een laagdrempelige verbinding tussen de jeugdgezondheidszorg en de jeugd-ggz. De SOJ is als jeugdarts op eigen initiatief ook aanwezig bij vergaderingen van jeugdartsen en -verpleegkundigen. Hierdoor benaderen ook de jeugdartsen buiten de regio haar ook in haar rol als SOJ: dit laat zien dat er behoefte is aan een dergelijke vorm van ondersteuning.

Wat waren de aanleiding en doelstelling?

De SOJ richt zich op psychosociale en gezinsproblematiek bij kinderen en jongeren van nul tot en met 18 jaar. De SOJ vervult hierin meerdere taken, met de nadruk op triage. Is bij een risicovolle ontwikkeling of problemen in de ouder-kindrelatie verdere diagnostiek en behandeling nodig, of kan de jeugdgezondheidszorg het kind blijven volgen?

De SOJ richt zich op psychosociale en gezinsproblematiek bij kinderen en jongeren van nul tot en met 18, en vervult drie taken:

  1. verbinding maken tussen de jeugdgezondheidszorg en jeugd-ggz, maar ook met de huisarts, het sociaal wijkteam en school;
  2. triageren en toeleiding naar alle vormen van psychosociale en gezinshulp;
  3. ouders en kinderen kortdurend begeleiden.

De nadruk ligt op triage. De SOJ onderzoekt of bij een risicovolle ontwikkeling van het kind en/of problemen in de ouder-kind relatie verdere diagnostiek en behandeling nodig is, of dat de jeugdgezondheidszorg het kind kan blijven volgen. Als een jeugdarts contact opneemt met de SOJ, komt er altijd een gesprek met de ouders en het kind om duidelijk te krijgen wat er aan de hand is. Het kan voorkomen dat de gesprekken met de SOJ soms verwijzingen afvangen. De SOJ: “We werken in het format dat we in kleine stapjes omhoog moeten. Het kan juist relevant zijn om direct te verwijzen naar de specialistische ggz, om duidelijk in kaart te brengen wat het kind nodig heeft en gerichte interventies te kunnen bieden, om vervolgens te kunnen afschalen naar zorg en ondersteuning dichtbij.”

Dit ervaren de zorgverleners als een groot voordeel, maar dit de gemeente ziet dat niet altijd op die manier. Bij Karakter kinder- en jeugdpsychiatrie worden soms kleuters aangemeld die al een heel traject hebben doorlopen. Jonge kinderen hebben nog een heel flexibel brein, het is dus van belang dat kinderen met een risicovolle ontwikkeling en hun ouders zo vroeg mogelijk passende zorg krijgen om hun ontwikkeling zo goed mogelijk te stimuleren.

Bij kortdurende begeleiding vinden 1 tot 3 gesprekken plaats. Daarna gaat het gezin terug naar de jeugdgezondheidszorg voor verdere monitoring, of worden zij doorverwezen voor verdere diagnostiek en behandeling of begeleiding. Als er een verwijzing naar bijvoorbeeld een zorgboerderij nodig is, dan neemt de jeugdverpleegkundige contact op met het wijkteam, die dit in gang zet. De SOJ is dus niet altijd de persoon die het lijntje legt met netwerkpartners. De SOJ attendeert en adviseert de jeugdgezondheidszorg, maar de jeugdgezondheidszorg blijft de spil in het geheel.

Terug naar boven

Wat zijn de resultaten tot nu toe?

Een belangrijke succesfactor van de SOJ is dat eerder duidelijk is welke ondersteuning nodig is.

Die zorg hoeft niet altijd door de specialistische ggz geleverd te worden, maar soms is het wel nodig dat de specialistische ggz beschrijft wat er aan de hand is en welke interventie of ondersteuning nodig is. Door tijdig en zorgvuldig te kijken naar een kind dat zich anders ontwikkelt dan leeftijdgenootjes kun je sneller opschalen als het nodig (anders dan bij het stepped-care model). Zo kun je zo goed mogelijk voorkomen dat er kansen (windows of opportunity) worden gemist. Ook ouders krijgen al in een vroeg stadium handvatten om hun kind te begeleiden, wat de kans op frustratie en gedragsproblemen verkleint.

De stap naar de specialistische ggz lijkt voor ouders soms groot. Het idee heerst dat het probleem dan wel heel ernstig moet zijn, en ouders willen nog geen label. Terwijl eigenlijk de boodschap is: als er in een vroeg stadium zorgvuldig gekeken wordt, kan hun kind het snelst passende zorg krijgen. Die weerstand naar vroegtijdige diagnostiek hangt samen met het stepped-care model: specialistische ggz is immers het laatste stadium, als niemand het meer weet. Het is een omschakeling van denken en dat kost tijd (maatschappelijk gezien). De manier van werken met de SOJ ondersteunt het principe van matched care, waar de best passende zorg gezocht en aangeboden wordt.

In juni 2019 is de pilot SOJ afgelopen, maar de bereikbaarheid van de SOJ voor andere jeugdartsen en jeugdverpleegkundigen bleek voor iedereen belangrijk te zijn. Daarom wordt er een manier gezocht om deze ondersteuning in een bepaalde vorm voort te zetten. Het zou zonde zijn om de lijntjes door te knippen en het opgebouwde netwerk te verliezen. Er is geen mogelijkheid voor intervisie, omdat de SOJ een unieke functie is. De mogelijkheid om met anderen te overleggen en casuïstiek te bespreken zou een waardevolle toevoeging zijn. Bovendien zou een uitbreiding van het aantal uren (eerder 8 uur per maand) voor de SOJ-taken wenselijk zijn, om meer vragen op te kunnen pakken en de verbinding tussen partijen te versterken.

Terug naar boven

Waar is de SOJ trots op?

De SOJ maakt de verbinding: “Het is fijn als je elkaar weet te vinden en elkaar even kunt bellen.”

De SOJ vormt een verbindende schakel en vervult een consulterende functie die kan meedenken en voorkomt dat er allerlei kansen gemist worden. Tegenwoordig vraagt het onderwijs veel van kinderen vergeleken met 30 jaar geleden. De maatschappij vraagt om een andere kijk op de ontwikkeling. De voorschoolse ontwikkeling is een belangrijke periode waar voldoende aandacht voor moet zijn. Goede preventie en interventies in deze periode kunnen veel problemen op latere leeftijd voorkomen.

Terug naar boven

Welke vraagstukken zijn bij deze variant van belang?

Heldere doelstellingen

In de eerste plaats gaat het om de gezondheid en de optimale ontwikkeling van het jonge kind. Daarnaast worden de kosten voor latere zorg door vroegsignalering beperkt (preventie). Die winst is weliswaar pas op langere termijn zichtbaar, maar is een belangrijke doelstelling. De ontwikkeling is niet altijd te duiden als afwijkend. Ieder kind ontwikkelt zich op een eigen manier, daar is veel variatie in mogelijk. Afwijkingen en risico’s signaleren hoort bij de taken van de jeugdgezondheidszorg. De SOJ vormt vervolgens de verbinding en biedt laagdrempelige expertise (voor de vele gevallen in het grijze gebied). Dit maakt de SOJ een relevante toevoeging aan de zorgverlening voor jeugd. Vanaf de start was voor alle partijen duidelijk dat het ging om een pilot met de SOJ.

Inzicht in de context

Er zijn grote verschillen tussen gemeenten in wat ze wel of niet aanbieden. De variatie van mogelijkheden hangen af van de woonplaats (als consequentie van de Jeugdwet). Sommige gemeenten kopen gezamenlijk in, maar de ene gemeente heeft soms andere behoeften dan de andere. In sommige gemeenten zijn er wel wijkteams dichtbij huis, maar is er sprake van een wachttijd. De laagdrempeligheid en snelle toegang tot hulp vervalt daardoor. Hierdoor worden er kansen gemist als het om jonge kinderen gaat. De wijkteams staan onder druk wat betreft caseload.

Samenwerking

De SOJ is een verbindende schakel. Vertrouwen en direct, persoonlijk contact zijn hierbij belangrijke elementen. Met scholen is het lastiger contact onderhouden voor de SOJ, omdat er heel veel van zijn. Bovendien is dit de primaire taak van de jeugdgezondheidszorg. De SOJ haakt aan waar nodig op verzoek van de jeugdarts of -verpleegkundige. De SOJ verwijst niet zelf door, maar adviseert en bespreekt samen met de jeugdarts wat er nodig is. Als verdere diagnostiek gewenst is, gebeurt dit vaak bij een specialistische instelling. Dit wordt per keer beoordeeld.

Regie en verantwoordelijkheid

De jeugdgezondheidszorg is het aanspreekpunt, met name voor jonge kinderen (0 tot 4 jaar). Elke jeugdarts is in principe verbonden aan een school, en alle aan school gerelateerde problematiek wordt in principe aan de jeugdarts voorgelegd. In sommige gevallen is de huisarts het eerste aanspreekpunt. De terugkoppeling na verwijzing is niet geformaliseerd. De verwijzer (jeugdarts) ontvangt de brieven na diagnostiekperiode of behandeling. De huisarts wordt vaak ook op de hoogte gebracht als ouders toestemming geven. Bij de SOJ zijn de kinderen dan uit beeld. Alleen de eerste lijn verwijst (wijkteam, huisarts, jeugdarts), de SOJ doet dat zelf niet.

Functieprofiel

Er is voor zover bekend geen functieprofiel. Er bestaat geen specifieke taakomschrijving, maar de SOJ werkt volgens de bovengenoemde doelstellingen. Er wordt wel specifiek gekozen voor een hoogopgeleide professional, vanuit de visie om mensen met de meeste kennis en expertise bij de voordeur te zetten (vergelijkbaar met de SOH bij de huisarts). De voorkeur gaat uit naar een jeugdarts-ggz, omdat deze het vakgebied van de jeugdgezondheidszorg kent.

Financiering en juridische kaders

Een lastige kwestie is de financiering van de SOJ. Inhoudelijk heeft deze een belangrijke meerwaarde, maar tijdens de pilot vormden de registratie en verantwoording een knelpunt. Als een kind niet aangemeld is bij Karakter kunnen de uren niet gekoppeld worden aan het kind. Dan zijn het niet-productieve uren in het systeem, terwijl de SOJ wel direct contact heeft met ouders en kind.

Dossiervorming en logistiek

De SOJ wordt gedetacheerd vanuit Karakter maar heeft toegang tot het JGZ-dossier, waarin de SOJ een consult kan aanmaken en de bevindingen kan rapporteren. Dit is toegankelijk voor de andere JGZ-professionals. De SOJ is aanwezig op het consultatiebureau. Wat betreft logistiek is het passen en meten, maar er wordt flexibel mee omgegaan en er is altijd een oplossing te vinden.

Bekijk uitleg bij alle vraagstukken die komen kijken bij jeugd-ggz ondersteuning in het voorveld

Meer informatie

Bovenstaand stuk is door het Kenniscentrum opgesteld in samenwerking met Mieke van Andel (jeugdarts-ggz). Neem voor meer informatie contact op met Mieke van Andel.

Laatste update: december 2019

Varianten uit de praktijk