Wanneer is iemand slachtoffer?

Het is vaak niet eenvoudig om vast te stellen of iemand slachtoffer is van mensenhandel of seksuele uitbuiting. Mensenhandel en seksuele uitbuiting bevindt zich in een grijs gebied met seksueel grensoverschrijdend gedrag, relatieverslaving en ‘foute vriendjes’. Jongeren voelen zich niet altijd slachtoffer. Dat maakt het signaleren lastig.

Kwetsbare jongeren

De mensenhandelaar zoekt gericht naar jongeren die kwetsbaar zijn. Jongeren met een LVB lopen minimaal vier keer meer kans op het meemaken van seksueel geweld dan anderen. Ook maken zij meer ernstige en herhalende vormen van seksueel misbruik mee. Bovendien lopen zij, onder andere door toedoen van beperkte cognitieve en adaptieve vaardigheden, een verhoogde kans op het ontwikkelen van een PTSS na een potentieel traumatische gebeurtenis. In de praktijk zien we dat jongeren met een LVB en vroegkinderlijke traumatische ervaringen en (onbehandeld) seksueel trauma een aanzienlijke kans lopen om (meermaals of chronisch) in de greep van een mensenhandelaar te komen.

Stappenplan signaleren

Een praktisch hulpmiddel is het stappenplan voor signaleren. Hierin staat stap-voor-stap omschreven wat u als hulpverlener kunt doen bij vermoedens van seksuele uitbuiting. Ook staan er tips voor screening en aandachtspunten voor gespreksvoering. De stappen in het stappenplan geven houvast bij het aanpakken van mensenhandel en seksuele uitbuiting. Het stappenplan voor signaleren is specifiek gericht op meisjes; zij vormen verreweg de grootste groep slachtoffers. Er is meer onderzoek nodig naar risicofactoren en signalen van slachtofferschap onder jongens om specifieke stappen voor jongens te kunnen formuleren.

Een stapsgewijze aanpak van complexe problematiek

De stappen in het stappenplan geven houvast bij het aanpakken van mensenhandel en seksuele uitbuiting. De context waarbinnen deze problematiek aangepakt wordt, is veelal complex en dat komt niet altijd volledig tot uiting in de beschrijving van de stappen. De volgende punten dragen bij aan een meer volledig beeld van de problematiek:

• Praat met elke jongere over seks en eventuele nare ervaringen op dit gebied. In de praktijk doet een jongere een onthulling over seksuele uitbuiting meestal niet tijdens een gepland gesprek maar eerder spontaan, op een moment dat de jongere zelf uitkiest. Weet wat je kunt doen als je in vertrouwen genomen wordt. Ben beschikbaar voor de jongere, oordeel niet en biedt waar nodig veiligheid.
• Slachtofferschap van mensenhandel of seksuele uitbuiting is in veel gevallen (maar niet altijd) een aan de leeftijdsfase gerelateerde uitingsvorm van structureel misbruik door anderen. Er is vaak sprake van onderliggende trauma’s vanuit vroege jeugdjaren. Mensenhandelaren en seksuele uitbuiters spelen bovendien in op mogelijk beperkte vermogens bij potentiële slachtoffers om een situatie goed in te schatten en ‘nee’ te zeggen. Meisjes met een (seksueel) trauma of een LVB lopen dus extra risico om slachtoffer te worden van mensenhandel of seksuele uitbuiting.
• Het komt regelmatig voor dat meisjes en ouders de problematiek anders zien dan professionals. Zo voelen meisjes zich niet altijd het slachtoffer van een mensenhandelaar of seksuele uitbuiter. Ze zien deze jongen als hun (ex)vriend, voelen zich sterk loyaal aan hem en ervaren rouw wanneer zij los van hem komen.
• Slachtoffers kunnen ook anderen seksueel uitbuiten. Zij kunnen daartoe gedwongen worden. Jongeren die anderen ronselen in opdracht van een mensenhandelaar kunnen eveneens een kwetsbaar verleden hebben, waaronder meegemaakt seksueel misbruik.
• Realiseer je dat er bij succesvolle signalering en aanpak van mensenhandel en seksuele uitbuiting intersectoraal en multidisciplinair moet worden samengewerkt. Professionals vanuit politie, het medisch circuit, jeugd-GGZ, jeugd-LVB en professionals uit het onderwijs zullen onderdeel moeten uitmaken van de aanpak.

Download het Stappenplan voor professionals: ‘Hoe signaleer je slachtoffers?’

Risicotaxatie-instrument

Onderdeel van het stappenplan is een risicotaxatie-instrument , zoals het Risicotaxatie-instrument Seksueel Grensoverschrijdend Gedrag (RIS-L). Dit instrument is momenteel alleen beschikbaar in de beveiligde omgeving van Jeugdzorg Nederland en van de werkgroep ‘Aanpak meisjesslachtoffers van mensenhandel in de zorg voor jeugd’ op Kennisnet Jeugd. Er wordt gewerkt aan het (beveiligd) beschikbaar stellen van het RiS-l voor professionals uit andere branches dan Jeugdzorg Nederland.

Lees op de website van het Nederlands Jeugdinstituut ook meer over de werkwijze van mensenhandelaren en het risicoprofiel van slachtoffers. Vermoedt u dat iemand slachtoffer is van een seksuele uitbuiter of mensenhandelaar? Lees dan wat u kunt doen op het gebied van melding en registratie.

Kijk op de website van het Nederlands Jeugdinstituut voor aandachtspunten bij melden met betrekking tot gemeenten en wijkteams.