Een vorm van mensenhandel

Seksuele uitbuiting is de meest voorkomende vorm van mensenhandel. Een uitbuiter zoekt gericht naar jongeren die kwetsbaar zijn, zoals jongeren met een LVB en psychische problemen. Vroeger werden deze uitbuiters loverboys genoemd, maar deze term wordt niet meer gebruikt. Slachtoffers van seksuele uitbuiting worden emotioneel afhankelijk gemaakt en vervolgens seksueel uitgebuit of gedwongen tot andere illegale activiteiten. Deze vorm van mensenhandel heeft grote gevolgen voor de (psychische en sociale) ontwikkeling van slachtoffers.

Zowel meisjes als jongens kunnen in handen vallen van een uitbuiter. Meisjes worden vaker slachtoffer van seksuele uitbuiting dan jongens. Over het algemeen zijn daders mannen en jongens, maar ook vrouwen en meisjes kunnen anderen seksueel uitbuiten. Ook geldt dat ‘daders’ op hun beurt gedwongen kunnen worden tot deze vorm van seksuele uitbuiting.

Lees hier meer over de achtergrond van seksuele uitbuiting en leer wat u als professional binnen de jeugdzorg, jeugd-lvb-zorg, jeugd-gzz en het sociaal domein kunt doen met betrekking tot preventie, signalering, melding, ketensamenwerking en opvang en behandeling.

Kwetsbare doelgroepen: jongeren met een LVB of traumagerelateerde problemen

Een mensenhandelaar weet precies op welke signalen hij moet letten bij het ronselen van jongeren voor seksuele uitbuiting. Hij is goed in een snelle screening, waarbij hij vooral op drie dingen let:

• Is de jongere gepest?
• Is de jongere (seksueel) misbruikt?
• Gelooft de jongere gemakkelijk wat ik zeg?

De mensenhandelaar zoekt gericht naar jongeren die kwetsbaar zijn op deze drie punten. Hij speelt in op gevoelens van sociale afwijzing onder jongeren en op een ervaren gebrek aan liefde en aandacht. Hij maakt gebruik van opgedane kwetsbaarheid vanwege eerder meegemaakt (seksueel) misbruik en van een beperkt vermogen om de situatie goed in te schatten en ‘nee’ te kunnen zeggen.

Jongeren met een licht verstandelijke beperking (LVB) en psychische problemen hebben meer moeite met het inschatten van een dergelijke situatie. Zij zijn kwetsbaarder door beperkingen in het denkvermogen en sociale vaardigheden of door traumatische ervaringen of een psychische stoornis. Het sociaal-emotioneel ontwikkelingsniveau van jongeren met een LVB ligt vaak lager dan op basis van hun IQ-score of op basis van hun niveau van praktische vaardigheden verwacht mag worden.

Slachtoffers van mensenhandel en seksuele uitbuiting zijn vaak (maar niet altijd) van jongs af aan geconfronteerd met (potentieel) traumatische gebeurtenissen zoals misbruik, mishandeling en verwaarlozing. Als gevolg van de meegemaakte traumatische gebeurtenissen ontwikkelen veel van deze jongeren een negatief zelfbeeld, hechtingsproblemen, traumagerelateerde klachten en/of faalervaringen op school en in contact met leeftijdgenootjes. Zij hebben het gevoel nergens bij te horen. Het maakt hen kwetsbaar voor allerlei vormen van geweld en uitbuiting, waaronder seksuele uitbuiting.

Eerder slachtofferschap van (seksueel) geweld of misbruik, mishandeling en verwaarlozing in de kindertijd vergroot de kans op (herhaald) slachtofferschap. Zeker als de jongere last heeft van (onbehandelde) posttraumatische stressklachten vergroot dit de kans op (herhaald) slachtofferschap.

Het Centrum Seksueel Geweld maakte een factsheet over seksueel geweld en de mogelijke gevolgen daarvan.

Aanpak mensenhandel en seksuele uitbuiting LVB en ggz

Over het project: meisjes en jongens met een licht verstandelijke beperking (LVB) en/of psychische problemen zijn extra kwetsbaar om slachtoffer te worden van mensenhandel. Met deze stelling begonnen het Kenniscentrum Kinder- en Jeugdpsychiatrie en Landelijk Kenniscentrum LVB, in nauwe samenwerking met de VGN, GGZ Nederland, Jeugdzorg Nederland en de VOBC in augustus 2016 het project ‘Aanpak mensenhandel/loverboyproblematiek LVB en GGZ’.

Het project bouwt voort op het actieplan ‘Hun verleden is niet hun toekomst’ (commissie Azough, 2014-2015). In opdracht van de commissie Azough ontwikkelde het Nederlands Jeugdinstituut (NJi) in 2015 handreikingen voor professionals werkzaam in de zorg voor jeugd.

De handreikingen hebben vanuit de huidige stuurgroep onder leiding van Azough, in samenwerking met het NJi, ervaringsdeskundige jongeren en bijna 80 hulpverleners, een update gekregen zodat ze geschikt zijn voor hulpverleners die werken in het sociale domein, de jeugd-ggz en de LVB-sector.

Herziene handreikingen voor het voorkomen, signaleren en melden van problemen met loverboys (website NJi)

Conferentie mensenhandel en seksuele uitbuiting

“Laten we niet naïef zijn” benadrukte staatssecretaris Martin van Rijn bij het in ontvangst nemen van de tien aanbevelingen van de commissie ‘Aanpak minderjarige slachtoffers mensenhandel/seksuele uitbuiting met een licht verstandelijke beperking (LVB) of psychische problematiek (GGZ)’. Er zijn nog steeds kwetsbare jongeren die ‘tussen de kieren van onze aanpak glippen’.

Het Landelijk Kenniscentrum LVB en het Kenniscentrum Kinder- en Jeugdpsychiatrie zijn, in nauwe samenwerking met de Vereniging Gehandicaptenzorg Nederland, GGZ Nederland, Jeugdzorg Nederland en de Vereniging Orthopedagogische Behandelcentra (VOBC) in augustus het project ‘Aanpak minderjarige slachtoffers mensenhandel/seksuele uitbuiting LVB/GGZ’ gestart. Dit project is een vervolg op eerder onderzoek en aanbevelingen van de commissie Azough ‘Hun verleden is niet hun toekomst’. Op 16 februari werden in Utrecht tijdens een goed bezochte conferentie de aanbevelingen gepresenteerd.

De conferentie begon met indrukwekkende verhalen van ervaringsdeskundigen Angela en Hajar. Zij pleitten naast de tien aanbevelingen voor het inzetten van ervaringsdeskundigheid bij voorlichting en preventie. Nationaal rapporteur mensenhandel Corinne Dettmeijer refereerde aan het verhaal van Loes, een meisje met een verstandelijke beperking die slachtoffer werd van mensenhandel en aan het woord kwam in de uitzending van ‘Dit is de dag’ van oktober 2015. Mensenhandelaren herkennen de kwetsbaarheid van meisjes en jongens vaak eerder dan professionals. Corinne Dettmeijer pleit voor meer voorlichting en het voorkomen van slachtofferschap, het beter signaleren van potentiële slachtoffers en goede opvang en hulpverlening en het voorkomen van revictimisatie.

De aanbevelingen werden aangeboden door leden van de stuurgroep. VGN bestuurder Gertrude van den Brink benadrukte daarbij dat taal vaak belangrijk is in het contact met mensen met een beperking: de vraag of een patiënte contacten heeft via internet werd met ‘nee’ beantwoord. Maar ze bleek wel contacten te hebben via Facebook…

Andere aanbevelingen werden aangeboden door José Schilderinck, bestuurder van Ambiq en VOBC en directeur VOBC / Landelijk Kenniscentrum LVB Dirk Verstegen; aanbevelingen gericht op de professionals in de zorg, een veiligheidsplan voor elke jongere, samenwerking met politie en justitie, samenwerking met onderwijs en in het bijzonder de gemeenten. Stuurgroeplid Mariëlle Ploumen, directeur behandelzaken bij Reinier Van Arkel, benadrukte in gesprek met de staatssecretaris het belang van het blijvend bespreekbaar maken van seksualiteit. Dat is spannend maar noodzakelijk.

Aanpak mensenhandel- en seksuele uitbuiting binnen gemeenten en wijkteams

Uit meerdere onderzoeken en casuïstiek blijkt dat mensenhandel en seksuele uitbuiting zich niet beperkt tot de randstad of (middel)grote steden. In opdracht van het ministerie van VWS en de Vereniging van Nederlandse gemeenten (VNG) voerde het NJi een ontwikkeltraject uit waarin zij is nagegaan hoe gemeenten de aanpak voor deze slachtoffers hebben georganiseerd en in hun beleid hebben geborgd. Het NJi bekeek wat de rol van wijkteams is en wat er nodig is om de aanpak verder vorm te geven. Gelijktijdig met de aanpak mensenhandel/loverboyproblematiek LVB en GGZ paste het NJi op basis van de uitkomsten de handreikingen van de commissie Azough aan. Ook is in het dossier van het NJi specifieke aandacht voor de aanpak voor gemeenten. Het project werd in april 2017 afgerond.

Informatie voor slachtoffers en ouders

De adviezen en hulpmiddelen op deze pagina’s zijn bedoeld voor zorgprofessionals. Ben je zelf (mogelijk) slachtoffer van seksuele uitbuiting? Of de ouder of een bekende van een (mogelijk) slachtoffer? En wil je hulp of advies? Kijk op slachtofferwijzer.nl of neem contact op met een van de volgende organisaties:

• Fier, hulp bij geweld
• Landelijk meldpunt loverboyproblematiek van WATCH Nederland

In een aantal regio’s zijn regionale meldpunten van seksuele uitbuiting. Neem hiervoor contact op met Veilig Thuis: 0800 – 2000.

Lees meer over de werkwijze van mensenhandelaren/seksuele uitbuiters en het risicoprofiel van slachtoffers op de website van het NJi. Je vindt daar ook informatie over de gehanteerde definitie en de cijfers.