De overgang van jeugd- naar volwassenenzorg

Op het moment dat een jongere 18 jaar wordt, veranderen een aantal belangrijke dingen. Een grote verandering voor jongeren die reeds in (jeugd)zorg zitten, is dat zij vanaf het 18e levensjaar officieel onder de financiering en wetgeving van de volwassenenzorg vallen. Uiteindelijk bepaalt de organisatie hoe de zorg ingericht wordt. De overgang van 18-/18+ sluit zowel op onderzoeksgebied als in de klinische praktijk niet goed op elkaar aan. Dit kennisdossier draagt bij aan de erkenning van de specifieke noden/behoeften van adolescenten in de transitieleeftijd. Daarnaast biedt het handvatten voor een goed georganiseerde en soepele overgang van jeugdzorg (specifiek kinder- en jeugdpsychiatrie) naar volwassenenzorg als onderdeel van de zogenoemde ‘transitiepsychiatrie’.

Naast de verandering van de financiering en inrichting van de zorg bij de overgang van jeugdzorg naar volwassenzorg, verandert ook de wetgeving rondom privacy en toestemming wanneer jongeren ouder worden. Volgens de behandelingsovereenkomst (WGBO) mogen jongeren vanaf 16 jaar zelfstandig beslissen en hebben een zelfstandig recht op informatie. Wat betekent dit voor de praktijk? Aan wie mag je welke informatie geven? En van wie heb je toestemming nodig? De KNMG wegwijzer geeft antwoord op deze vragen. Voor aanvullende vragen kun je daar als arts ook contact opnemen met een adviseur gezondheidsrecht.

Van systeemgericht naar individu-gericht

Transitiepsychiatrie gaat zowel over de overgang van adolescentie naar volwassenheid als de overstap die een jongere maakt binnen het zorgstelsel van de kinder- en jeugdpsychiatrie naar volwassenenpsychiatrie (‘transfer’). Voor jongeren vanaf 16 jaar is het wenselijk dat de behandelaar de (mogelijke) transfer voorbereidt met een planning en voorbespreekt met de jongere en het gezin. Hierin bespreken zij toekomstperspectieven, de verwachtingen van de problematiek en de rol van de jongere en het gezin in de verdere behandeling. Het gehele proces wordt de transitie genoemd. De daadwerkelijke overstap van kinder- en jeugdpsychiatrie naar volwassenenpsychiatrie wordt aangeduid met de transfer.

Wat is transitiepsychiatrie?

Transitiepsychiatrie houdt in dat de zorg voor jongeren van 12 jaar en ouder steeds meer op de jongere zelf gericht wordt. Zorg aan jongeren in de adolescentenleeftijd gaat gepaard met een verschuiving van het betrekken van het systeem naar een meer individuele focus, waarin naastbetrokkenen een minder prominente rol innemen. Vanaf de leeftijd van 16 jaar is het wenselijk dat de (mogelijke) transfer wordt voorbereid wat betreft de planning en voorbesprekingen met de jongere en het gezin. Hierin wordt onder meer gesproken over toekomstperspectieven, de verwachtingen van de problematiek en de rol van de jongere en het gezin in de verdere behandeling. De transfer gaat specifiek over de daadwerkelijke overdracht die plaatsvindt van de kinder- en jeugdpsychiatrie naar volwassenenpsychiatrie op het moment dat een jongere de leeftijd van 18 bereikt. Soms is het nodig dat een jongere van 18 jaar direct overstapt naar volwassenenpsychiatrie, maar in de meeste gevallen gebeurt dit in de periode tussen de 18 en 23 jaar. Soms kunnen zij langer in eenzelfde organisatie verblijven, bijvoorbeeld in een op levensloop ingerichte poli (zie Initiatieven en samenwerkingsverbanden, ggz-instellingen). Goede overbruggingszorg, bijvoorbeeld in de vorm van adolescententeams of transitieteams, is met name belangrijk in de ggz omdat psychische problemen op (sub)klinisch niveau zich voor het eerst openbaren tijdens de adolescentie en de jongvolwassen leeftijd.

Ondanks groeiende de aandacht voor transitiepsychiatrie, blijft de transitiezorg ‘matig gepland, matig uitgevoerd, en als ondermaats ervaren’ (Anderson, Newlove-Delgado en Ford, 2022).