Het is eigen aan kinderen en adolescenten om zich zo nu en dan tegen volwassenen te verzetten of boos te worden als ze hun zin niet krijgen. Ook liegen en vechten komen wel eens bij zich normaal ontwikkelende kinderen en adolescenten voor. Echter, indien de gedragingen vaak voorkomen en lijden teweeg brengen bij het kind of de adolescent zelf of de omgeving, dan wel beperkingen in het sociale en schoolse functioneren van het kind of de adolescent, dan is er sprake van een oppositionele-opstandige stoornis (ODD) of een normoverschrijdend-gedragsstoornis (CD) (DSM-5, A.P.A., 2013).

Voor het jonge kind van 0 tot 5 jaar is een specifiek diagnostisch classificatiesysteem ontwikkeld: de Diagnostic Classification of Mental Health and Developmental Disorders of Infancy and early Childhood (DC:0-5; Zero to Three, 2016; Nederlandse vertaling, 2019). De DC:0-5 is deels compatibel met de DSM-5. In de DC:0-5 is geen gedragsstoornis opgenomen, maar komt de stoornis van ontregelde woede en agressie daarvoor in de plaats die in de DC:0-5 ook onder stemmingsstoornissen valt (ZERO TO THREE, 2016), en waarbij de nadruk op de emotionele ontregeling komt te liggen.

Voor een adequate diagnostiek is een gedegen kennis nodig van de pathogenese van deze stoornissen (Matthys, 2019; Matthys & van de Glind, NVvP richtlijn, 2013). Soms wordt nog aangenomen dat oppositionele, antisociale en agressieve symptomen vooral door ongunstige omgevingsfactoren veroorzaakt worden. In de afgelopen jaren is echter steeds duidelijker geworden dat in het ontstaan van de oppositionele-opstandige stoornis en de normoverschrijdend-gedragsstoornis kindkenmerken een belangrijk aandeel hebben, zoals een aandachtsdeficiëntie-/hyperactiviteitsstoornis (ADHD), temperamentkenmerken waaronder een hoge prikkelbaarheid en neurobiologische factoren. Omdat de diagnostiek mede verricht wordt vanuit de kennis van de pathogenese, zullen de risicofactoren voor het ontstaan van gedragsstoornissen hier kort besproken worden. Maar eerst wordt ingegaan op de symptomatologie en de twee DSM-5 categorieën voor gedragsstoornissen.