Wat zijn de specifieke kenmerken van behandeling van heel jonge kinderen? Op basis van een uitgebreide literatuurstudie onderscheiden Wallace en Rogers (2010) vier basiskenmerken waaraan vroege psychosociale interventies moeten voldoen en komen hiermee tot de volgende voorwaarden voor effectiviteit:

Er is een toenemend aantal interventies voorhanden gericht op het kind, de ouders en de ouder-kindrelatie(s), echter gedegen wetenschappelijk onderzoek naar de effectiviteit is vaak nog schaars. Momenteel wordt veel gebruik gemaakt van ouder-kindbehandelingen die gericht zijn op gedragsverandering en verandering van belevingsaspecten van ouder en/of kind, en van behandelingen die gericht zijn op het bevorderen van de sensitiviteit en het mentaliserend vermogen van ouders. Hierbij is vooral een focus op verbeteren van de kwaliteit van de ouder-kind interactie. Onderzoek laat zien dat het gebruik van videofeedback (door het terugkijken van vooraf opgenomen ouder-kind interacties tijdens spel-, eet-, verzorgings- of andere interactiemomenten) hierbij op korte termijn effectief is, vooral als het doel van de interventie is het verbeteren van de sensitiviteit van de ouder(s).

Onderstaande is een weergave van veel gebruikte behandelingsmethodes bij het jonge kind. Dit overzicht is niet volledig en uitputtend maar moet beschouwd worden als de huidige stand van zaken betreft de meest gangbare behandelingsmethodes voor het jonge kind en diens gezin die zo goed mogelijk evidence-based zijn/gebaseerd zijn op practice-based evidence.

Er bestaan enkele richtlijnen waarin adviezen worden gegeven voor behandeling van specifieke problematiek bij heel jonge kinderen. Zo is er de al eerder genoemde multidisciplinaire richtlijn voor de preventie, signalering, diagnostiek en behandeling van excessief huilen bij baby’s, richtlijn voeding en eetgedrag, en de richtlijn Problematische gehechtheid. Voor een beschrijving van behandeling en interventies, zie ook Lambregtse-van den Berg, Visser, Van Ransbeek, Van Lier en Van Daalen, in Verhulst, Verheij en Danckaerts (2014).

Overzicht van veel gebruikte interventies

In het overzicht dat hierna volgt, beschrijven we interventies die primair gericht zijn op het kind, op de ouder(s) of op ouder-kindinteracties/-relaties, en worden ze gerangschikt per probleemgebied. Het zal echter duidelijk zijn – gezien de eerder beschreven uitgangspunten van vroege diagnostiek, classificatie en behandeling – dat behandelingen gebaseerd moeten zijn op gedegen diagnostiek naar de gehele context, waar de psychische/ontwikkelingsstoornis van het kind een onderdeel van is. Het is dus zeker niet slechts de stoornis van het kind die de keuze van de behandeling bepaalt. Individueel afgestemd behandelen impliceert dan ook dat een combinatie van ingangen en doelen meestal nodig is, gericht op het kind en de omgeving(en). Bij de behandelplanning wordt ook zo goed mogelijk afgestemd op de voorkeuren van ouders.

Het kind als ingang voor behandeling

Individuele psychotherapie (altijd naast/in combinatie met ouderbegeleiding)

Individuele psychotherapie kan toegepast worden bij kinderen vanaf ongeveer 3-4 jaar, wanneer er een reden is om ook individueel met het kind te werken, hoewel de ouder soms wel uitgenodigd kan worden om bij sommige sessies aanwezig te zijn. Individuele kind therapie gebeurt altijd naast/in combinatie met ouderbegeleiding.

De ouder-kindinteractie/-relatie als ingang voor behandeling

Parent-Child Interaction Therapy (PCIT) (oudertraining middels directe coaching met “oortje”), Incredible Years (oudergroep), Triple P-Positive Parenting Program (oudertraining), Video Interaction to promote Positive Parenting (VIPP), en de ouder-baby interventies zijn de meest onderzochte interventies gericht op het verbeteren van de kwaliteit van de ouder-kindinteractie (Comer e.a., 2013). De meeste van deze interventies zetten in op het verbeteren van opvoedingsvaardigheden voor specifieke gedragsproblemen. Daarnaast zijn er interventies die specifiek zijn gericht op kinderen met ontwikkelingsproblemen/stoornissen (Pivotal Response Treatment, Floorplay).

Interventies die specifiek gericht zijn op het verbeteren van de gehechtheidsrelatie zijn: DOK!, Theraplay en Basic Trust. De MIG (Modified Interaction Guidance) richt zicht specifiek op ouders die ernstig verstoord oudergedrag vertonen naar hun kind, en de TFT (Trauma Focused Therapy) wanneer trauma een rol speelt in verstoord ouderschap. Ook wordt bij interventies gericht op de gehechtheidsrelatie vaak gebruik gemaakt van het “Circle of security” model.

De ouder en verwachtingen/ideeën van de ouder als ingang voor behandeling

In dit geval is (psychodynamische) psychotherapie meestal eerste keuze van behandeling. Child Parent Psychotherapy (CPP; Lieberman, Van Horn, & Ghosh Ippen, 2005) en Infant Parent Psychotherapy (IPP; Lieberman, Silverman, & Pawl, 2000) zijn psychotherapeutische interventies die vooral gericht zijn op het aanpakken van representaties van ouders. Watch, Wait, Wonder (Cohen e.a., 1999) is een combinatie van een psychodynamische en een gedragstherapeutische benadering (Keren e.a., 2018). MBT-parenting (MBT-P) is een behandeling die zich richt op jonge ouders met borderline problematiek. De behandeling heeft als doel hechtingsproblemen bij het kind te voorkomen.
Een preventieve groepsinterventie voor ouders van zeer geremde (angstige) jonge kinderen is het Cool Little Kids programma.

E-health

Onderzoek wijst erop dat op zichzelf staande zelfhulp- (waaronder online) behandelingen iets minder effectief zijn dan behandelingen met individuele (face-to-face) ondersteuning (Bennet ea, 2019). Vaak wordt daarom een combinatie gebruikt van online en individuele behandelmodules (blended care). Online-behandelingen voor jonge kinderen zijn vooral gericht op de ouders en bevatten altijd ook psycho-educatieve onderdelen. Met name helpt blended care ouders om hun eigen kennis en vaardigheden in de opvoeding en verzorging van hun kind te vergroten op een manier die nauw aansluit bij de eigen thuissituatie.

Online-behandelingen voor het jonge kind

Url & Uk in de wolken

De online behandeling ‘Url & Uk in de wolken’ (Dimence Centrum Infant Mental Health) is ontwikkeld voor ouders met kinderen tussen 1 en 12 jaar (De Zeeuw e.a., 2013). ‘Url & Uk in de wolken’ helpt ouders om beter om te gaan met uitbarstingen van emoties van het kind en zichzelf, maar ouders leren met deze online behandeling ook hoe deze te voorkomen. Door middel van tekst, cartoons en 3D filmpjes wordt inzicht gegeven in hoe het brein van kinderen werkt en groeit, en leren ouders de opvoeding hier beter op af te stemmen.

Spreekt voor zich

De website en methode ‘Spreekt voor zich‘ zijn bedoeld voor kinderen van vier tot acht jaar met selectief mutisme, hun ouders, leerkrachten en behandelaren. Aansprekend voor jonge kinderen op de site is ‘het Luiderslot’, een slimme serious game. De game is een onderdeel van een totaalpakket, een uitgewerkt cognitief-gedragstherapeutisch protocol voor de behandeling van jonge kinderen met selectief mutisme.

Meer over specifieke online behandelingen