Inleiding

Psycho-educatie houdt in “het op systematische wijze (evidence-based) voorlichting geven over onder andere het ontstaan en beloop van ADHD symptomen, de impact van de symptomen op het functioneren en de behandelmogelijkheden”. In Nederland wordt psycho-educatie over ADHD niet op eenduidige wijze gegeven. Er bestaan vele psycho-educatie programma’s voor kinderen, jongeren, ouders, leerkrachten en andere professionals. Psycho-educatie kan in schriftelijke vorm plaatsvinden (bijvoorbeeld via websites), mondeling (zowel individueel als groepsgewijs), via e-health of middels een combinatie van deze methoden.

Wetenschappelijke onderbouwing

De zorgstandaard/richtlijn concludeert uit de beoordeling van het wetenschappelijk onderzoek dat naar psycho-educatie programma’s werd gedaan (EBRO module) dat psycho-educatie onvoldoende is onderzocht om betrouwbare uitspraken te kunnen doen over de effectiviteit en bijwerkingen. Het schaarse onderzoek dat wel is gedaan richt zich met name op psycho-educatie voor ouders. Effecten en bijwerkingen op kinderen en het bredere netwerk (zoals de leerkracht) zijn daardoor onbekend.

Aanbevelingen en adviezen voor de praktijk

Hoewel dit niet in onderzoek is aangetoond, laten ervaringen in de praktijk zien dat een goed begrip van de problemen van een kind door ouders en leerkracht of docent kan bijdragen aan meer kennis en acceptatie van de capaciteiten en het gedrag van het kind en aan het optimaliseren van het klimaat (thuis, op school, in andere contexten) waarin het kind opgroeit. Ook laat de praktijk zien dat voor sommige gezinnen goede psycho-educatie voldoende is om zonder aanvullende hulp of andere interventies (zoals medicatie voor het kind of oudertraining voor de ouders) verder te kunnen.

Het is belangrijk bij ieder kind een afweging te maken van de voor- en nadelen van psycho-educatie voor het kind zelf, waarbij leeftijd, ontwikkelingsniveau, ernst van de problemen en behoeftes van het kind factoren van belang zijn. Leeftijd en daarmee het verstandelijk niveau heeft invloed op het vermogen om bepaalde informatie te begrijpen. Over het algemeen wordt bij het toenemen van de leeftijd psycho-educatie voor het kind belangrijker, zeker voor jongeren. Bij ernstige problemen, waar het kind zelf veel last van heeft, kan psycho-educatie veel positiefs bijdragen. Ook kinderen die sterk lijden onder de klachten, bijvoorbeeld doordat zij veel correcties krijgen voor impulsief gedrag of negatieve bejegening door leeftijdgenoten, kunnen baat hebben bij goede uitleg en voorlichting over hun problemen. Bij milde, ‘subthreshold’-problemen kan het soms de voorkeur verdienen eerst de omgeving te optimaliseren. De gedachte hierbij is dat, als deze interventie helpt, de eventuele negatieve gevolgen van een diagnose, zoals stigmatisering en labeling, niet optreden. Ook het geven van psycho-educatie aan kinderen die dat liever niet willen is af te raden.

Psycho-educatie dient zich daarom in ieder geval te richten op ouders en andere belangrijke volwassenen uit de omgeving van een kind, zoals de school. Bij kinderen moet een individuele afweging gemaakt worden of de voordelen van psycho-educatie opwegen tegen de potentiële nadelen, voor jongeren is psycho-educatie in de regel noodzakelijk. De zorgprofessional dient ruim de tijd te nemen voor de psycho-educatie, en regelmatig te polsen of alles goed is begrepen. Herhaling van informatie is zeer belangrijk omdat vaak een deel van de informatie niet goed landt.

Psycho-educatie moet minimaal bestaan uit evidence-based en up-to-date voorlichting over etiologie, beloop, (positieve en negatieve) gevolgen van het krijgen van een diagnose (zoals meer begrip van de omgeving of stigmatisering/labeling), gevolgen voor het sociaal- en schools functioneren, behandel- en begeleidingsmogelijkheden en mogelijkheden voor extra ondersteuning en informatie.

Behalve psycho-educatie beveelt de zorgstandaard aan om als eerste stap in de behandeling, ook bij kinderen waar (nog) geen diagnose ADHD is gesteld, adviezen aan de ouders en de school te geven over de aanpak van problemen op het gebied van aandacht, hyperactiviteit en impulsiviteit. Deze kunnen gaan over, bijvoorbeeld, de manier waarop de omgeving van het kind zo veel mogelijk gestructureerd kan worden, de wijze waarop instructies en opdrachten worden gegeven en de mogelijkheden om het kind te prijzen voor de dingen die goed gaan [zie voor meer adviezen Thuisarts.nl]. Van belang is dat de ouders en de school (en bij oudere kinderen het kind/de jongere zelf) de gelegenheid krijgen om de adviezen uit te proberen en te beoordelen in hoeverre een verandering in de aanpak een vermindering van de symptomen en belemmeringen geeft.

In Nederland beschikbare programma’s

In Nederland wordt psycho-educatie over ADHD niet op eenduidige wijze gegeven. Er zijn schriftelijke en digitale psycho-educatie programma’s voor kinderen, jongeren, ouders, leerkrachten en andere professionals beschikbaar, maar onduidelijk is wat de kwaliteit, effectiviteit en bijwerkingen van deze programma’s zijn en in hoeverre ze worden gebruikt. Veel instellingen en zorgverleners hebben hun eigen manier van psycho-educatie geven ontwikkeld.