Wanneer je kind een psychische kwetsbaarheid heeft, kan het te maken krijgen met stigma. Anderen reageren dan bijvoorbeeld op een overdreven of onhandige manier op het gedrag van je kind. Dat doen mensen lang niet altijd bewust, en kan komen doordat zij nog weinig weten over de psychische kwetsbaarheid van je kind. Het onbekende kan bij hen voor angst, afkeer of onmacht zorgen. Het gevolg hiervan kan zijn dat je kind een negatief label krijgt opgeplakt, of te maken krijgt met oordelen of uitsluiting.

Voorbeeld van een stigmatiserende opmerking: “Dat is zo’n typische autist, die kan zich nooit eens aanpassen”.

Het ontstaan van stigma is geen eenvoudig proces. Er spelen verschillende dingen mee zoals: emoties, kennis en denkvermogen, gedrag en sociale factoren. Iedereen kan stigma anders ervaren. Wat voor de een geen probleem is, kan voor een ander nare gevolgen hebben.

Andere begrippen die samenhangen met stigma zijn stereotyperen (een overdreven beeld geven van gedrag of kenmerken van iemand), aannames doen en in hokjes denken. Soms is dit een aanname over je kind die niet klopt of waar je kind zich niet in herkent. Het kan zijn dat je kind zich hierdoor niet gezien of begrepen voelt.

Kinderen en jongeren met psychische kwetsbaarheden krijgen in verschillende mate te maken met stigma vanuit de omgeving. Elk kind gaat hier op een andere manier mee om. De gevolgen van stigma kunnen bestaan uit: kinderen kijken negatiever naar zichzelf, hebben minder sociale contacten, voelen zich minder fijn en ontwikkelen zich minder goed. Vaak wordt de drempel om hulp of advies te vragen steeds groter. Je kind kan zich uit schaamte terugtrekken, waardoor hij zich eenzaam gaat voelen.

“Stigma heeft op alle vlakken gevolgen. Niet alleen op stemming en somberheid, maar ook op zelfvertrouwen om nieuwe dingen aan te durven gaan. Te durven leren en proberen.” – Jeugdhulpverlener

Wanneer je kind gelooft dat de negatieve ideeën en vooroordelen over zichzelf kloppen, spreek je van zelfstigma. Zelfstigma kan zorgen voor een laag zelfvertrouwen en een negatief zelfbeeld. Zelfstigma kan er ook voor zorgen dat je kind op zoek gaat naar bevestiging van het negatieve beeld wat iemand over hem heeft.

“Je kunt dat stigma, die negatieve vooroordelen over jezelf heel erg uitvergroten en bevestigen, waardoor je alleen maar in een dieper dal zakt. Dat is zelfstigma.” — Jongere

Stigma veroorzaakt een negatieve spiraal: je kind voelt zich slecht over zichzelf, stigmatiserende opmerkingen bevestigen dat beeld, en je kind gaat dat beeld steeds meer overnemen. Deze aantasting van zijn zelfbeeld en de eigenwaarde kan veel schade opleveren. Het kan lang duren voordat je kind dat weer opbouwt.

“Zelfstigma creëert eenzaamheid op momenten dat je juist anderen nodig hebt.” — Jongere

Wanneer je kind een negatief label heeft gekregen, kun je je als ouder ook gestigmatiseerd voelen. Je voelt de vooroordelen en het onbegrip van andere ouders, familieleden, school, zorgverleners of anderen uit de maatschappij. Bij jou als ouder kan ook sprake zijn van zelfstigma: dat betekent dat je het negatieve beeld dat anderen hebben zelf gaat bevestigen. Je kunt je bijvoorbeeld schamen voor het feit dat je kind psychische hulp nodig heeft en je afvragen wat je eigen aandeel hierin is geweest. Ook kan het spannend zijn om te vertellen dat je kind een psychische kwetsbaarheid heeft, zo spannend dat je het misschien niet durft te vertellen. Deze gevoelens komen vaak voor bij ouders. Het kan helpen om dit te delen met ouders die hetzelfde meemaken. 

Ervaringen delen 

Wanneer je kind zich thuis vrij en veilig voelt en helemaal zichzelf kan zijn, is hij weerbaarder voor stigma. Ook al probeer je als ouder niet te stigmatiseren, het kan toch onbedoeld gebeuren. Ook door broertjes en zusjes. Je kind kan zich, ondanks inspanningen van jullie gezin, ‘anders’ voelen dan de rest. Door hier open over te praten met je kind, kun je als ouder, broertje of zusje ervoor zorgen dat je kind zich geaccepteerd en gesteund voelt. Je kan de focus verleggen naar wat goed gaat. En het kan ervoor zorgen dat je kind zich meer onderdeel van jullie gezin voelt, in plaats van ‘anders’.

Een veilig thuisklimaat kan hieraan bijdragen. In zo’n klimaat mag je kind zijn wie hij is, uitglijders maken, en daarvan leren. Als ouder kan je in ingewikkelde situaties je kind opvangen, de situatie bespreken en samen een plan maken hoe het een volgende keer fijner of makkelijker kan gaan.

Mogelijk heb je als ouder dezelfde psychische kwetsbaarheid als je kind. Dit kan ingewikkeld zijn, zeker wanneer jullie het allebei anders ervaren. Maar het ook ervoor zorgen dat je elkaar hierdoor beter begrijpt. Het is belangrijk om hier met elkaar over te praten en te zoeken naar een manier om hier samen mee om te gaan.

Ervaringen delen
Je hebt als ouder zelf een psychische kwetsbaarheid. Welke ondersteuning is er voor jou en je kind?

“Het werd een geheim. Dat het met mij slecht ging, werd niet gedeeld met de rest van de familie of vrienden en kennissen. Er werd bevestigd dat het heel raar was dat het met mij niet goed ging. En dat het er vooral niet over moest gaan. Ik denk dat mijn ouders vooral het gevoel hadden dat ze faalden en als ouders tekortschoten. En dat anderen daarover zouden oordelen, dat ze het beter hadden moeten doen. Ze waren bang voor stigma.” — Jongere

Je kind kan zich schuldig voelen naar jou als ouder. Hij denkt dan bijvoorbeeld dat hij jou met een hoop problemen heeft opgezadeld. Dit kan hem ervan weerhouden om (opnieuw) het gesprek met je aan te gaan en hulp te vragen. Het is mogelijk dat hij zich gaat afsluiten, isoleren en weinig contact meer heeft met vrienden. Hierdoor kunnen de problemen die juist verergeren. Daarom blijft het belangrijk om hier met elkaar over te praten en te zoeken naar een manier om hier samen mee om te gaan.

De wet van de dubbele bescherming: Kinderen beschermen hun ouders door niets te zeggen als ze merken dat hun ouders bang of bezorgd zijn. Ouders doen hetzelfde, omdat ze hun kind niet onnodig bezorgd willen maken. Als ouders doorbreek je dit door vragen te stellen. Zo kom je erachter of je kind ergens mee zit. (Bron: NJi)

• Bekijk de videoboodschap die jongeren maakten over stigma in de jeugdhulpverlening voor hulpverleners

• Bekijk 10 tips van jongeren voor docenten rond jongeren met een psychische kwetsbaarheid

• Break the Stigma for Families: voor deze campagne stappen families, naasten en anderen samen op de fiets tegen stigma.