De trajectklas van de Tarcisiusschool biedt een onderwijsplek aan leerlingen die onvoldoende begeleiding ervaren in het reguliere lesprogramma van de klas en die door complexe problematiek daardoor dreigen uit te vallen in het onderwijs of al zijn uitgevallen in voorgaande onderwijstrajecten. De trajectklas van de Tarcisiusschool bindt zich aan leerlingen die sterke behoefte hebben aan laagdrempelig onderwijs op maat gecombineerd met zorg gericht op succeservaringen om zo leerlingen tot ontwikkeling te brengen.

De trajectklas is onderdeel van de Tarcisiusschool in Nijmegen. Deze school zet zich in voor kinderen en jongeren van 6 tot maximaal 20 jaar, met een speciale onderwijs- en begeleidingsvraag. De Tarcisiusschool werkt samen met Pluryn. Pluryn ondersteunt jongeren en volwassenen bij het vergroten van kansen op een zo volwaardig en zelfstandig mogelijke plek in de samenleving.

Op wie is het gericht?

De trajectklas richt zich op jongeren van 6 tot maximaal 20 jaar die dreigen uit te vallen in de klas of leerlingen die helemaal niet meer naar school gaan. De meeste leerlingen van de Tarcisiusschool hebben een verstandelijke beperking en vaak gedragsproblemen.

Binnen de zogenoemde Trajectklas worden er af toe uitzonderingen gemaakt naar een hoger niveau. Deze uitzondering wordt gemaakt, omdat de afgelopen periode is gebleken dat er binnen de regio geen vergelijkbaar concept bestaat voor kinderen met een gemiddelde intelligentie. Daarom kwamen deze leerlingen alsnog thuis te zitten. Om dit te voorkomen, worden deze leerlingen tijdelijk in de Trajectklas geplaatst. De voorwaarde hierbij is dat binnen geen enkele andere onderwijsvoorziening (voor gemiddeld intelligente kinderen) onderwijs mogelijk is en alles geprobeerd is. Zodra het deze leerlingen weer lukt om in een groep te kunnen functioneren, verwijzen we ze weer terug naar een school die wel geschikt is voor gemiddeld intelligente kinderen, zodat ze wel een diploma kunnen behalen.

Naast leerlingen van de Tarcisiusschool krijgen leerlingen van andere scholen begeleiding in de thuissituatie. Deze leerlingen komen binnen via het wijkteam of het samenwerkingsverband.

Welk doel wordt gesteld?

Het doel van de trajectklas is om vanuit succeservaringen terug naar de klas te gaan. Het uiteindelijke doel van de trajecten is om de leerlingen binnen het onderwijs te houden en thuiszitten of een interne plaatsing te voorkomen. De trajectklas is een combinatie van alle leerlingen die 1-op-1 begeleiding krijgen.

Aanpak

Om de kans op faalervaringen te minimaliseren en het vertrouwen in school weer op te bouwen, wordt de situatie binnen de Trajectklas volledig omgedraaid. De leerlingen starten in een volledige 1-op-1 setting bij één of twee vaste begeleiders (pedagogisch medewerkers) om vanuit succeservaringen stap voor stap terug te gaan naar de klas. In plaats van 1-op-1 begeleiding inzetten wanneer het niet meer gaat in de klas (na een faalervaring), wordt de leerling preventief uit de klas gehaald. Indien de leerling al thuis is komen te zitten, bouwen de begeleiders van de Trajectklas het vertrouwen in het onderwijs (ambulant) vanuit de thuissituatie op.

Wanneer de leerling na intensieve inzet (zie ‘middelen’) weer de rust en het plezier in school heeft gevonden en weer in staat is om een dagprogramma te volgen, wordt er geoefend in de klas. Dit begint met korte momenten in de klas (succeservaringen) en wordt geleidelijk opgebouwd totdat het functioneren in de klas weer haalbaar is. Deze trajecten duren minimaal een half schooljaar tot ongeveer twee schooljaren, afhankelijk van de complexiteit van de casus.

Het doel van de Trajectklas is om deze leerlingen binnen het onderwijs te krijgen, te houden en een interne plaatsing te voorkomen. De begeleiding binnen de Trajectklas wordt uitgevoerd door pedagogisch begeleiders en medewerkers van school en Pluryn. Hierbij wordt een combinatie van zorg en onderwijs geboden.

Binnen het speciaal onderwijs is sprake van een verzwaring van de doelgroep. Dit lijkt het gevolg te zijn van de ambulantisering in de zorg. Leerlingen worden minder snel klinisch/intern opgenomen, maar ondervinden in de thuissituatie systemische behandeling. Dit resulteert in meer leerlingen binnen het speciaal onderwijs met toenemende complexe gedrags- en systemische problematieken. Er ontstaat een groep leerlingen die meer nabijheid en begeleiding nodig heeft dan er binnen klassen van het speciaal onderwijs geboden kan worden. Het functioneren in een klas brengt dermate veel onveiligheid en faalervaringen voor deze groep leerlingen met zich mee, dat het gevaar voor thuiszitters te groot werd. Deze groep leerlingen vraagt om een intensieve, andere aanpak, welke vorm wordt gegeven binnen de Trajectklas. Daarnaast was er ook een groep thuiszitters in de omgeving (binnen het Samenwerkingsverband) die vroegen om een voorziening zoals de Trajectklas waarbij ze stap voor stap weer het onderwijs in begeleid kunnen worden.

Middelen

Binnen de Trajectklas wordt er gebruik gemaakt van afwisseling tussen inspanning en ontspanning. Hierbij is inspanning geen voorwaarde voor ontspanning. Ontspanning bij de leerling is namelijk noodzakelijk om tot leren te komen. Veel leerlingen starten daarom de dag met een moment van rust om de overgang van de taxi naar het leren te bevorderen.

Bij de start in de Trajectklas wordt er voor iedere leerling een signaleringsplan opgesteld. Deze wordt in samenwerking tussen de vaste begeleider(s), orthopedagoog en evt. betrokken hulpverlening opgesteld. Ook de leerling zelf wordt hierbij betrokken. Dit geeft regie en verantwoordelijkheid aan de leerling. In het signaleringsplan wordt de spanningsopbouw van de leerling weergegeven. Welk gedrag is zichtbaar bij welke fase (groen, oranje, rood) of emotie (boos, blij, verdrietig, etc.) en hoe kan de begeleider op dat moment het beste helpen om de spanning te laten zakken. Door dit proces visueel te maken, krijgt de leerling meer zicht op zijn eigen spanningsopbouw en wordt ook het handelen van de begeleider voorspelbaar gemaakt voor de leerling.

Daarnaast wordt er voor iedere leerling een beloningssysteem gemaakt. Om de motivatie van leerlingen te verhogen en succeservaringen te benadrukken, kunnen leerlingen stickers/muntjes/complimentenkaartjes verdienen. De leerling kan deze, bij een bepaald aantal, inzetten voor een van tevoren afgesproken beloning. Dit is passend bij het competentiegericht werken binnen de Trajectklas.

Tot slot is het rooster van de leerling opgebouwd uit 1-op-1 momenten, klassenmomenten en praktijkvakken in groepsvorm met de Trajectklas. Afhankelijk van hoe ver de leerling in zijn of haar traject is, gaat de leerling wel of niet naar deze groepsmomenten. Als de leerling toe is aan groepsmomenten gaat in eerste instantie de begeleider mee naar deze vakken en biedt nabijheid. Indien de spanning toch te ver oploopt kan de begeleider samen met de leerling terug naar de Trajectklas. Als de leerling verder is in zijn traject neemt de begeleider een steeds meer coachende rol aan. De 1-op-1 momenten zijn dan met name bij de opstart en afsluiting van de dag. Door de dag heen kan de leerling gebruik maken van zijn begeleider als hij of zij dit nodig heeft. Dit kunnen, afhankelijk van de leerling, vaste of willekeurige momenten zijn.

Monitoring / Evaluatie

Naast het ontwikkelingsperspectief dat iedere leerling binnen het speciaal onderwijs heeft, wordt er voor de leerlingen in de Trajectklas een Individueel Trajectplan opgesteld. Hierbij worden zowel onderwijsdoelen als zorgdoelen opgesteld en 6 à 8 wekelijks geëvalueerd met de betrokkenen. Ouders, hulpverlening, het Samenwerkingsverband en de gemeente worden intensief betrokken bij dit proces. De onderwijsdoelen binnen dit plan zijn met name gericht op de opbouw richting school (bij thuiszitten) en de klas. De zorgdoelen zijn gericht op onderdelen als emotieregulatie, zelfbeeld, faalangst, samenspel en prikkelverwerking.

Looptijd en ervaringen

In maart 2018 is de trajectklas gestart. Voor 2018 liepen er al een aantal 1-op-1 trajecten. De trajectklas is ontstaan uit enkele leerlingen die niet op school in de eigen klas functioneerden. Ondanks dat de leerlingen op de Tarcisiusschool al meer begeleiding krijgen in kleinere klassen, hadden zij een grotere ondersteuningsbehoefte. Leerlingen deden faalervaringen op en vielen uit. Door de ambulantisering, welke rond 2016 in gang is gezet, werden kinderen minder snel opgenomen en eerder thuis behandeld. Dit heeft de verzwaring van de doelgroep op onder andere de Tarcisiusschool tot gevolg. Voordat de trajectklas is ontstaan liepen er vanuit Karakter een aantal behandelingen (behandeling in de klas). Al snel bleek er meer nodig te zijn om de steeds complexer wordende doelgroep te kunnen blijven bedienen op de Tarcisiusschool. Om die reden bleek het nodig te zijn dat er samengewerkt zou gaan worden tussen zorg en onderwijs.

Visie

Binnen de trajectklas wordt een optimaal klimaat gecreëerd waardoor doelen voor gedragsverandering en regulatie bereikt kunnen worden. Continue nabijheid, vaste begeleiding, structuur, geduld, rust, waardering en veiligheid zijn belangrijke kernwaarden. Daarnaast is plezier in school ook van essentieel belang. Alleen dan is er ruimte om talenten, kennis en vaardigheden te ontwikkelen.

‘Empowerment’ en ‘competentiegericht werken’ staan hoog in het vaandel binnen de trajectklas. De leerling wordt in zijn kracht gezet en er wordt aangesloten bij de wensen en competenties van de leerling. Iedere leerling is uniek en heeft zijn eigen talenten. Het kind kan in zijn kracht gezet worden door de focus te leggen op dat waar hij of zij goed in is. Door gebruik te maken van deze talenten groeit het zelfvertrouwen van de leerling en lukt het op termijn ook steeds beter om aan andere vaardigheden te gaan werken die meer frustratie oproepen.

Daarnaast wordt er gebruik gemaakt van de methode ‘Geef me de vijf’. Deze methode is helpend bij het structureren van de dag voor leerlingen. Door middel van kettingen van taken en roosters met picto’s wordt er duidelijkheid gegeven aan: wat, wanneer, hoe, waar en met wie. In combinatie met een heldere manier van communiceren, weet het kind zo precies waar het aan toe is.

Tot slot wordt er, zoals binnen de hele Tarcisiusschool, gebruik gemaakt van de methode ‘Trifier’. In deze methode staat de-escalerend werken centraal. Hoe herken je de signalen van spanning bij leerlingen en hoe dient bij deze fasen van spanning gehandeld te worden (crisisontwikkelingsmodel). Om voor iedere leerling de spanningsopbouw goed in kaart te brengen en de begeleidingsstijl hier op af te stemmen, wordt er voor iedere leerling een signaleringsplan opgesteld (zie ‘middelen’).

Passend en samenhangend

De trajectklasbegeleiders bieden maatwerk en kijken per leerling wat nodig is voor hen. Dit maakt het traject passend. Eén keer in de zes weken vindt er een evaluatiegesprek plaats met ouders, leerkracht en de trajectklasbegeleider. Wanneer er andere hulpverleners betrokken zijn bij de leerling, worden zij uitgenodigd om deel te nemen aan de evaluatie. Ook tussendoor is er gelegenheid om telefonisch of per e-mail af te stemmen als dat nodig is.

De trajectklasbegeleiders zijn pedagogisch begeleiders, maar hebben bijna allemaal een andere achtergrond. De één heeft bijvoorbeeld een achtergrond in de creatieve therapie, de ander is meer gespecialiseerd in sport. Op die manier is het mogelijk om een trajectklasbegeleider aan een leerling te koppelen op basis van de interesses van de leerling en wat de leerling nodig heeft.

Ontwikkelingsgericht

De trajectklas werkt vanuit een ontwikkelingsgericht perspectief. Hierin wordt gekeken naar wat de leerling nodig heeft en hoe de omgeving daaraan kan bijdragen. Als een leerling thuis zit, komt de trajectklasbegeleider thuis. Dan is er vaak intensief contact met ouders. Ook als er grote zorgen zijn over een leerling, worden ouders (en eventueel een wijkteam en systemische hulpverlening) ingeschakeld. Het ontwikkelperspectief van het gezin wordt hierin ook meegenomen. Als er hulpverlening in het gezin aanwezig is, is het van groot belang dat de trajectklasbegeleiders veel afstemmen en samenwerken met de begeleiders/behandelaren in de thuissituatie. Op deze manier kan er zowel in de thuissituatie als op school aan dezelfde doelen gewerkt worden.

Toekomstgericht

Binnen de trajectklas is er een helder doel; er wordt toegewerkt naar terugkeer in de klas en uiteindelijk naar arbeid en dagbesteding. Als leerlingen ouder worden, wordt er gekeken naar mogelijke plekken op de arbeidsmarkt voor leerlingen. Vanaf 9 jaar wordt er een eerste inschatting gemaakt voor een uitstroomprofiel voor leerlingen. Ook is het mogelijk dat de leerling vanuit de trajectklas uitstroomt naar een andere school, zoals bijvoorbeeld collega school Kristallis.

Onderwijs

De trajectklas is onderdeel van de Tarcisiusschool. De leerkracht van de klas, wordt nauw betrokken bij het traject van de leerling in de trajectklas. De leerkracht en de trajectklasbegeleider hebben regelmatig contact om het opbouwschema naar de klas te evalueren en in samenspraak met de intern begeleider wordt het didactische aanbod en bijbehorend niveau nauwlettend in de gaten gehouden.

Er wordt in de trajectklas intensief aan de sociaal emotionele doelen gewerkt. Het onderwerp ‘sociale contacten’ met daarbij behorend ontwikkelen van samenspel, is een veelvoorkomend doel. Zodra de leerling er aan toe is, worden er contactmomenten met klasgenoten opgestart. Zo mag de leerling bijvoorbeeld een klasgenoot uit de klas ophalen om mee te spelen. Op die manier wordt ook het samenspel geoefend. Als dit goed gaat, wordt dit uitgebreid naar meer kinderen. Als een leerling al verder is in het traject, kan de leerling ook deelnemen aan pauzemomenten met leerlingen uit de klas. Hierin wordt maatwerk geboden, kijkend naar wat een leerling nodig heeft. Hierin is ook afstemming met de leerkracht belangrijk, de afspraken in de trajectklas gelden ook in de klas.

Meervoudige problematiek

Bij alle leerlingen en hun gezinnen is er sprake van meervoudige problematiek. Alle leerlingen hebben een verstandelijke beperking en vaak ook bijkomende gedragsproblematiek en psychiatrische problematiek. Ook problemen in de gezins- of opvoedsituatie komen regelmatig voor.

Systeemgericht

Trajectklasbegeleiders en leerkrachten worden op de hoogte gehouden van de problematiek die aanwezig is bij de ouders van leerlingen. Dit heeft namelijk veel invloed op de leerling. Daarom is een goede afstemming en samenwerking met andere zorginstanties in de thuissituaties van groot belang.

Onderliggende problematiek

Leerlingen die bij de Tarcisiusschool worden aangemeld zijn vaak al aangemeld of in behandeling bij bijvoorbeeld Karakter of Pro Persona. Dan vindt er een dossieroverdracht plaats, mits ouders hiervoor toestemming geven. Kennis van de onderliggende problematiek is dus ook bekend bij school.

Veiligheid

Trajectklasbegeleiders en leerkrachten krijgen agressietrainingen. Hierin leren zij om de-escalerend te werken. Hoe herken je signalen van spanningsopbouw en het omhoog schieten in emoties bij leerlingen? Zij krijgen zowel theorie als praktijktraining in hoe zij het beste om kunnen gaan met leerlingen die agressief gedrag laten zien. Daarnaast zijn een aantal medewerkers specifiek getraind die kunnen ingrijpen bij fysiek grensoverschrijdend gedrag.

Leerlingen kunnen terecht bij een vertrouwenspersoon op school. Daarnaast kunnen leerlingen terecht bij hun leerkracht of trajectbegeleiders. De signaleringsplannen dragen ook bij aan de veiligheid van het kind. Daarin staat beschreven wat er moet gebeuren zodra de spanning van het kind oploopt. Dit is voor elke leerling anders.

Inhoudelijke componenten

De trajectklasbegeleiders laten leerlingen zelf de regie voeren over de hulp die zij krijgen. De leerlingen worden bijvoorbeeld betrokken bij het maken van het signaleringsplan.

Er worden duidelijke afspraken gemaakt wie het aanspreekpunt is. De trajectklasbegeleider die gekoppeld wordt aan een leerling is het aanspreekpunt voor ouders. Wanneer leerlingen voor het grootste deel van de dag in de klas zitten, wordt de mentor van de klas het aanspreekpunt.

De hulp richt zich op verschillende leefgebieden van de leerling zoals school, thuis en vrije tijd. Er wordt gekeken waar de interesses van een leerling liggen. Als een leerling bijvoorbeeld van voetbal houdt, dan kan de leerling de ontspanmomenten doorbrengen op het voetbalveldje. De interesses worden ook ingezet als beloning, de beloning sluit dan aan bij de belevingswereld van de leerling.

Kwaliteit van uitvoering

Er wordt gebruik gemaakt van de kwaliteiten van elke trajectklasbegeleider. Zowel wat betreft interesses als eigenschappen van de begeleiders. Er wordt gekeken naar welke begeleider past bij welke leerling. Er is een team en iedereen heeft andere ideeën en tools die ingezet kunnen worden. Zo wordt er onderling ook van elkaar geleerd. Op die manier erkennen zij het belang van verschillende expertises en achtergronden.

Experimenteel en inventief zijn als trajectklasbegeleider is van belang om de kans te vergroten dat leerlingen op school kunnen blijven. Wanneer leerlingen bijvoorbeeld niet naar school willen komen, kan het gesprek ook gevoerd worden bij hen thuis. Voor de trajectklasbegeleider is het een zoektocht welke aanpak werkt voor de leerling. Hierin dienen de trajectklasbegeleiders inventief te zijn.

Organisatorische randvoorwaarden

Commitment vanuit de organisatie is belangrijk geweest bij de opzet van de trajectklas. De organisatie heeft het lef om dit op te starten en geven de trajectklasbegeleiders het vertrouwen om te doen wat nodig is. Soms gaan trajectklasbegeleiders al met leerlingen aan de slag, als de financiering nog niet rond is. De organisatie maakt het mogelijk dat er ruimtes worden vrij gemaakt om de trajectklas te kunnen realiseren.

“Gewoon doen”. Door te proberen komen trajectklasbegeleiders al lerend erachter wat werkt voor deze leerling. Hierbij is denken buiten de kaders erg belangrijk.

De financiering blijft een lastig vraagstuk, omdat er gelden bij verschillende gemeentes aangevraagd moeten worden. Het duurt vaak erg lang voordat de beschikkingen uitbetaald worden. Er moet veel gebeld en gemaild worden om dit voor elkaar te krijgen. Hoe zou dit sneller en beter kunnen verlopen?

Doordat de pedagogisch begeleiders betaald worden vanuit bovenstaande gelden (gemeente en samenwerkingsverband), moeten er in de trajectklas pedagogisch begeleiders vanuit de flexpool van Pluryn ingezet worden. Doordat het grootste deel van het trajectklasteam flexwerker is, zorgt dit voor een soms scheve balans in het team. Op welke manier zou dit verbetert kunnen worden?

Neem dan contact op met Anke Broeders via a.broeders@tarcisiusschool.nl of 024-3557533.