IBC Jeugd zet alles in wat nodig is om te voorkomen dat jongeren moeten worden opgenomen, vanuit de overtuiging dat herstel het beste binnen het eigen systeem kan plaatsvinden. Gezin en professionals werken daarin intensief samen.

Bij IBC Jeugd worden onderliggende mechanismen geadresseerd door problemen niet langer over te nemen van de patiënt en ouders. In plaats daarvan wordt eraan gewerkt om vanuit een positieve, oplossingsgerichte aanpak zelfstandig(er) met klachten en gevoelens om te kunnen gaan.

“Patiënten hebben vaak niet goed geleerd hoe ze zich kunnen redden in de maatschappij en zijn daarom sociaal-maatschappelijke activiteiten steeds meer gaan vermijden. Als gevolg van de focus op bijvoorbeeld probleemgedrag leren ze onbewust dat agressief of destructief gedrag onvoldoende begrensd wordt. Of ze leren dat ze lastige situaties zoals school te kunnen vermijden door suïcidaal gedrag te vertonen. Intussen worden door die focus op het probleemgedrag de onderliggende mechanismen niet aangepakt, waardoor de patiënt zich juist onbegrepen gaat voelen, gefrustreerd raakt en/of somber wordt.”

Het Intensief behandelcentrum Jeugd (IBC Jeugd) is een onderdeel van Karakter, kinder- en jeugdpsychiatrie. Het is een combinatie van High & Intensive Care (HIC) en Intensive Home Treatment (IHT), oorspronkelijk twee verschillende typen behandeling (respectievelijk klinisch en ambulant), maar nu samengevoegd onder één management. Patiënten worden thuis behandeld, maar in acute psychiatrische crisis is kortdurende opname mogelijk.

Het team van IBC Jeugd bestaat uit psychiaters, coördinerend behandelaren (GZ-psychologen), gezinsbehandelaren en sociotherapeuten/verpleegkundigen en ervaringsdeskundigen. IBC Jeugd werkt samen met wijkteams, scholen, jeugdzorg en huisartsen en andere hulpverleners binnen of buiten Karakter. Het centrum behandelt ongeveer 160 patiënten op jaarbasis.

Op wie is het gericht?

Het gaat om jongeren van 12 tot 18 jaar met veelal een lange hulpverleningsvoorgeschiedenis die bijvoorbeeld suïcidaal zijn of waarbij anderszins sprake is van ernstige problematiek waarbij psychiatrische, somatische, gedrags- en systeemfactoren een positieve ontwikkeling van het gezin verstoren. Vanuit de traditionele werkwijze hebben deze patiënten een indicatie voor klinische opname.

Wanneer gedragsproblemen echter heel erg op de voorgrond staan dan is de insteek om eerst samen met een meer gespecialiseerde jeugdzorg organisatie aan de slag te gaan. De mogelijkheden voor drang en dwang op grond van gedragsproblematiek, zijn in de GGZ beperkt.

Behalve dat zij een psychische kwetsbaarheid hebben, voortkomend uit de gediagnosticeerde psychiatrische problematiek, zijn de patiënten vaak vastgelopen in hun sociaal-emotionele ontwikkeling.

Welk doel wordt gesteld?

IBC Jeugd is maximaal gericht op herstel in de eigen omgeving van de patiënt, samen met zijn of haar eigen sociale systeem en andere betrokken partijen zoals school. Zodat de patiënt meer grip krijgt op zijn of haar leven en bijvoorbeeld weer naar school kan. Kortom, gezamenlijk werken aan een toekomst. Daartoe is het vaak ook belangrijk om te werken aan herstel van vertrouwen en communicatie binnen het gezin.

Aanpak

Vanaf de intake wordt het belang van samenwerking met het gezin benadrukt door de intake met ouders samen te plannen, behandeling te focussen op gezin en behandelevaluaties met het gezin te plannen. Gezinsbehandelaars zijn het eerste aanspreekpunt voor het gezin, daarna de coördinerend behandelaar en dan de kinder- en jeugdpsychiater.

IBC Jeugd is flexibel benaderbaar en 24/7 beschikbaar. In crisissituaties waarbij sprake is van bijvoorbeeld ontoelaatbaar gevaar, kan de patiënt kortdurend worden opgenomen. Bij vrijwillige opname gebeurt dit altijd met (een van) de ouders of vertrouwenspersoon. Verwijzing verloopt officieel via huisartsen, kinderartsen of wijkteams.

De aanpak is oplossingsgericht in plaats van klachtgericht. Het versterken van de weerbaarheid of emotieregulatie is erop gericht om de patiënt zelfredzamer te maken.  Ook ouders worden meer in hun kracht gezet (empowerment).

Tegelijk worden verwachtingen bijgesteld: De patiënt en ouders leren accepteren dat ze bepaalde klachten zullen houden, dat het IBC Jeugd team hen helpt om daar beter mee te leren omgaan maar de klachten niet volledig weg kan nemen. Ook niet met een pil.

Looptijd en ervaringen

Oorspronkelijk beschikte Karakter over een traditionele kliniek waar patiënten voor gemiddeld 9 maanden werden opgenomen. Eind 2011 kreeg een projectgroep de opdracht van de directie om een innovatief behandelmodel te ontwikkelen, voor dezelfde doelgroep en met als doel dezelfde of betere resultaten. De aanpak van IBC Jeugd is geïnspireerd op een Zweedse kliniek die volledig geambulantiseerd is onder het motto: een kind dat ziek is, wordt  thuis beter.

Lange tijd werden patiënten met psychische klachten opgenomen in een kliniek met de gedachte dat je hem of haar even uit de situatie moet halen, veiligheid moet bieden en “beter” moet maken. De ervaring leert echter dat de patiënt op latere leeftijd niet echt opknapt. Bijvoorbeeld vaak geen relatie of baan heeft en in beschermde woonvorm leeft of weer elders is opgenomen.

De initiatiefnemers van IBC Jeugd zagen ook dat vrijwillig opgenomen patiënten de behandeling vaak (onbewust) tegenwerkten. Zij liepen weg, spaarden pillen op voor een suïcidepoging of sneden zich bij spanning in plaats van dat ze om een gesprek vroegen.

Monitoring / evaluatie

Behandeling via IBC Jeugd blijkt goedkoper dan care as usual, volgens de resultaten van een maatschappelijke business case die in 2015 is uitgevoerd door onderzoeksbureau Sinzer in opdracht van de gemeente Nijmegen.

Afgezien van deze studie verricht IBC Jeugd datascreening en onderzoek: Is de aanpak nog zoals oorspronkelijk bedacht? stijgt het aantal patiënten? ontstaan er wachtlijsten? En zo ja, hoe anticipeert het centrum daarop?

Ook vindt er wetenschappelijk onderzoek plaats. Behandeling via IBC Jeugd laat, gemiddeld genomen, een duidelijke verbetering zien in het dagelijks functioneren van jongeren. Daarnaast wordt een studie opgezet waarbij cliënten van IBC Jeugd, De Bascule (zit in overgangsfase) en Herlaarhof (wil overstappen naar een nieuw behandelmodel) worden geïnterviewd. Deze kleine studie geeft aanwijzingen dat factoren zoals vertrouwen in behandelaren en behandeling, betrouwbaarheid (voldoen aan verwachtingen) en omgeving (sfeer en benadering) significante relaties vertonen met de ervaren gezondheid.

Ontwikkelingsgericht en onderwijs

Een groot deel van de problematiek zit in de sociaalemotionele ontwikkeling en de daaraan gekoppelde gezinsdynamiek. Problemen die daar spelen en verergeren kunnen ervoor zorgen dat de psychiatrische stoornis in engere zin, zoals autisme of borderline, wordt versterkt.

Behandeldoelen worden samen met de patiënt concreet geformuleerd en de resultaten worden helder gemaakt. Bijvoorbeeld: Ik word dapperder (in plaats van: ik kom van mijn angst af) en dat bereik ik door mijn mening te uiten in de klas.

Veel patiënten binnen IBC Jeugd hebben langdurig school verzuimd. Gezinsbehandelaren gaan dan naar school om daar met de mentor of een IB-er te bespreken wat de patiënt nodig heeft, wat hij of zij zelf kan doen en hoe ouders bekrachtigd kunnen worden.

Meervoudige problematiek

Bij de patiënten die bij IBC Jeugd worden behandeld is altijd sprake van ernstige problematiek met psychiatrische, gedrags- en systeemfactoren. Zij zijn vaak vastgelopen in hun sociaal emotionele ontwikkeling. Naast psychiatrische problematiek komen somatische klachten en eetproblemen regelmatig voor. Voor patiënten met een IQ onder de 80 is er een andere afdeling binnen Karakter waar de aanpak van IBC Jeugd momenteel vertaald wordt voor patiënten met een LVB.

Problemen van ouders en onderliggende problematiek

De ouders van de patiënten van IBC Jeugd hebben vaak de neiging om de pijn van hun kind weg te nemen in plaats hen te leren hiermee om te gaan. Daarmee krijgt de patiënt een ambivalente boodschap: We lossen alles wel voor je op. Maar ook: Je kan het niet zelf, alleen ben je niks waard. Dit is zeer herkenbaar in de klinische praktijk.

Wanneer gezinnen problemen hebben, bekijkt IBC Jeugd wie hen kan helpen. Dat kan gaan om zeer uiteenlopende problemen. Zo was er een ouder met een dochter met complexe problematiek in een wijk komen wonen waar ze nog niemand kende en niet goed integreerde. Het behandelteam van IBC Jeugd heeft dit toen besproken met het wijkteam. Zij hebben de ouder vervolgens geholpen met het opdoen van contacten via een club. Een andere ouder had financiële problemen, waardoor zijn kind niet naar school kon met een fiets of bus. Het wijkteam heeft toen geholpen bij het regelen van bijstand vanuit de gemeente.

Veiligheid en bescherming

Het leven buiten wordt niet veiliger als een patiënt na een klinische opname terugkeert in de maatschappij.  Daarom probeert IBC Jeugd de patiënten te helpen om met onveilige situaties te leren omgaan. Echter, hier zitten wel grenzen aan. Wanneer een patiënt daadwerkelijk een gevaar vormt voor zichzelf of anderen en niet meewerkt aan de behandelingen dan wordt het IBC Jeugd team restrictiever. Of verwijzen ze door naar een jeugdzorginstantie die huisvestiging, grenzen en veiligheid kan bieden.

Evidence-based werken: kennis vanuit wetenschap, praktijk en ervaring

IBC Jeugd werkt intensief samen met Ixta Noa, een stichting waar ervaringsdeskundigen (patiënten, ouders, medewerkers) worden getraind en begeleid. Binnen IBC Jeugd worden die ervaringsdeskundigen en ex-cliënten ingezet zodat medewerkers, ouders en patiënten met hen kunnen sparren. Verder informeren behandelaren regelmatig bij de patiënten en hun ouders hoe zij de hulpverlening ervaren en waar zij naartoe willen werken.

kwaliteit van uitvoering

Wanneer de patiënt zorg behoeft die het centrum niet in huis heeft dan organiseert het team dit bijvoorbeeld vanuit de polikliniek van Karakter of bij een vrijgevestigd therapeut in de buurt. De hoofdbehandelaar van IBC Jeugd werkt dan samen met de externe therapeut. Bijvoorbeeld iemand met specialisme op het gebied van PTSS.

Continuïteit van zorg: De behandeling bij IBC Jeugd duurt zo kort als mogelijk en zo lang als nodig. IBC Jeugd heeft t.b.v. de kortdurend klinisch opgenomen patiënten een vast ochtendoverleg waar de behandelaren en sociotherapeuten bij aanwezig zijn. De ouder of vertrouwenspersoon is hierbij samen met de patiënt aanwezig. Er wordt dus niet óver maar met de patiënt en ouders gepraat.

Met de aanpak van IBC Jeugd moeten hulpverleners op een andere manier naar de psychopathologie gaan kijken en verantwoordelijkheid over de patiënt uit handen durven geven. Daar is lef voor nodig. Psychiaters zijn geneigd te denken dat het hun tegenoverdracht is als zij de patiënt vrolijk aantreffen, terwijl diegene de dag ervoor met een ernstig psychotisch toestandsbeeld is opgenomen. Maar als de symptomen niet overeenkomen met een klinisch beeld moet je toch op een andere manier naar het probleem gaan kijken. Overwegen wat er dan zou kunnen spelen.

Alle betrokken professionals worden geacht om rondom ethische dilemma’s passende afwegingen te kunnen maken. Ze moeten ook in staat zijn om op een gepast moment te overleggen met collega’s vooraleer keuzes gemaakt worden. Een voorbeeld van een ethisch dilemma is suïcidaliteit. Veel hulpverleners vinden het moeilijk om een patiënt die zich suïcidaal uit, niet op te nemen. Maar de ervaring binnen IBC Jeugd leert dat patiënten die suïcidaal zijn zelden opgenomen hoeven worden zolang er afspraken met hen gemaakt kunnen worden en zij open staan voor hulp.

Teamsamenwerking

Omdat open en heldere communicatie en zelfreflectie vaak thema’s in de behandeling zijn, wordt daar binnen het behandelteam veel aandacht aan besteed, zowel op theoretisch niveau, als op intervisie-niveau.

Er vindt op regelmatige basis beleidsoverleg plaats, waarin gereflecteerd wordt op de oorspronkelijke visie van IBC Jeugd. Er wordt besproken of alle medewerkers nog steeds de werkwijze volgens deze visie hanteren.

organisatorische randvoorwaarden

Vanaf het begin heeft het team gewerkt aan het met elkaar verhelderen van de werkwijze en eenheid van taal. Deze is gaandeweg steeds meer uitgekristalliseerd. Het plan is om de werkwijze komend jaar verder op papier te zetten en daarmee beter te borgen.

Niet alleen van ouders, maar ook van de professionals wordt een maximale flexibiliteit gevraagd om met de patiënt aan te slag te gaan.  Investering in goede werkomstandigheden van de medewerkers krijgt dan ook een continu aandacht. Er wordt steeds gezocht naar de mogelijkheden om professionals goed te faciliteren, zodat zij zo autonoom en krachtig mogelijk naar gezinnen toe kunnen functioneren. Het gaat daarbij om goede en passende scholing, flexibiliteit in werktijden en continue bijscholing.

“Probeer vanuit positieve psychologie en oplossingsgericht te werken, en durf op een andere manier naar psychopathologie te kijken.  Een diagnose is niet nodig om een behandeling te kunnen toepassen, maar een hulpmiddel voor de patiënt om te komen bij het doel dat hij of zij wil bereiken.”

Doordat IBC Jeugd geen wachtlijsten heeft en 24 uur per dag zorg levert, worden zij ook benaderd voor taken of problemen waar zij de expertise niet voor in huis hebben en die bijvoorbeeld bij jeugdzorg horen.

De samenwerking verloopt nog weleens moeizaam met partijen die psychiatrische stoornissen zoals autisme als het kernprobleem van de patiënt zien. Zij ervaren dat IBC Jeugd zich daartegen afzet wanneer het stelt dat autisme een complicerende factor is in de problematiek binnen een systeem.

Neem dan contact op met Machiel van Velthuysen via m.vanvelthuysen@karakter.com

of Pierre Herpers via p.herpers@karakter.com.

Website: IBC Jeugd Karakter