“De bundeling van de expertise van verschillende organisaties is een enorme meerwaarde”. De samenwerking tussen de drie disciplines zorgt voor een veelomvattende aanpak. “Heldere en snelle beeldvorming van problematiek” maakt dat gezinnen direct kunnen worden geholpen. Hulpverleners maken gebruik en leren van elkaars expertise waardoor het gezin op verschillende vlakken tegelijkertijd kan worden ondersteund. Geconcentreerde zorg is een meerwaarde voor deze complexe problematiek.

Het integraal ambulant team (IAT) Haaglanden bundelt de expertises van Ipse de Bruggen, Jeugdformaat en GGZ Delfland. Ipse de Bruggen richt zich op jeugdigen met een lvb, Jeugdformaat biedt hulp bij het opvoeden en opgroeien en GGZ Delfland biedt ggz hulp aan kinderen en jongeren.

Op wie is het gericht?

Het IAT richt zich op gezinnen met jeugdigen van 0 tot 18 jaar voor wie eerdere hulp niet heeft gewerkt. In veel gevallen heeft de jeugdige al een lang hulpverleden en soms dreigt uithuisplaatsing of opname.

Welk doel wordt gesteld?

Het doel van het IAT is het bevorderen van maatschappelijke participatie. De behandeldoelen van de gezinnen en jeugdigen lopen erg uiteen en hangen sterk af van de situatie van het gezin en de jeugdige. Enkele voorbeelden van doelen zijn schoolverzuim tegengaan, een passende dagbesteding vinden, onderzoek naar psychische klachten in gang zetten, slaapproblemen aanpakken of de veiligheid binnen het systeem borgen. De gestelde doelen zijn aangepast aan de behandelduur van ongeveer 6 maanden.

Aanpak

De gemeente is de belangrijkste verwijzer. Afhankelijk van de situatie van het aangemelde kind krijgt één van de drie betrokken zorgpartners bij IAT de regie over de casus. Verder zijn altijd twee of meer hulpverleners van de verschillende zorgpartners betrokken bij het gezin. Dit maakt dat het team snel en intensief verschillende problemen tegelijkertijd kan oppakken.

Als eerst volgt een kennismakingsperiode van ongeveer 6 weken. Recent is de JIM aanpak toegevoegd aan de werkwijze van het IAT. In de eerste fase van de begeleiding staat het zoeken naar de JIM centraal vanuit de volgende vraag: “wie uit ons netwerk kan met ons meedenken?”. Wanneer de JIM gevonden is, staat de vraag “wat willen we met ons netwerk en de hulpverlening veranderen?” centraal. Vervolgens geven het IAT en de JIM gezamenlijk vorm aan de hulp die gegeven wordt.

Na 6 weken volgt een eerste evaluatie waarbij de JIM ook de verwijzer als samenwerkingspartner aanwezig is. Tijdens dit gesprek bespreken de hulpverleners, het gezin, de JIM en de verwijzer het hulpverleningsplan waarna de hulpverleners met het gezin aan de slag gaan met de behandeldoelen. Op basis van de inhoud van de behandeldoelen kan deze fase langer of korter duren.

Het kind en het gezin worden gedurende 6 maanden door het IAT begeleid. Gezinsleden boven 18 jaar kunnen in het IAT behandeld worden, bijvoorbeeld in de vorm van ggz-hulp. Na deze periode kan het team eventuele vervolghulp inzetten. Door korte lijntjes te houden met zowel betrokken organisaties als reguliere instellingen kan het IAT eventuele vervolghulp snel regelen. In sommige gevallen kan de behandeling binnen het IAT verlengd worden. In de meeste gevallen betreft dit één van de disciplines, bijvoorbeeld opvoedhulp. Deze verlenging staat dan meestal in het teken van een warme overdracht naar vervolghulp.

Monitoring/evaluatie

De eerste behandelevaluatie vindt plaats na 6 weken. Na drie maanden volgt een tussenevaluatie van de behandeldoelen. Hierna volgt een tussenevaluatie na 6 maanden. Bij elke evaluatie zijn de betrokken hulpverleners, de verwijzer en het gezin (met of zonder kind) aanwezig.

Looptijd en ervaringen

De looptijd van het IAT is momenteel 2 jaar. Het heeft even geduurd voordat de samenwerking echt goed tot stand kwam. Eerst werkte iedereen nog erg vanuit eigen discipline. Voor de betrokken hulpverleners was het lastig om te bepalen wie de leiding kreeg. In eerste instantie was dit nog vaak de ggz. Langzamerhand werd echter meer echt samengewerkt en van elkaars expertise gebruik gemaakt. Binnen het team zag iedereen steeds meer in dat de aanpak van de ander op een bepaald moment voorrang nodig had. Inmiddels is gebleken dat de meerwaarde van het IAT écht zit in een gelijkwaardige samenwerking tussen alle verschillende expertises.

Passend en samenhangend

De behandeling van het IAT hangt af van de behoeften van het kind en/of het gezin. De flexibele beschikbaarheid van het team zorgt voor een snelle schakeling in intensiteit indien dat nodig is, zowel opschalend als afschalend. Doordat verschillende disciplines in één team werken, kan tevens snel worden geschakeld tussen meer generalistische (bijvoorbeeld opvoedhulp) en meer specialistische (bijvoorbeeld EMDR) jeugdhulp. Ook hulp voor ouders en/of andere gezinsleden kan gemakkelijk worden ingeschakeld. Hiervoor heeft het team korte lijntjes met de achterban van de verschillende disciplines evenals contacten binnen de brede jeugdhulp van de gemeente.

Ontwikkelingsgericht en toekomstgericht

Het IAT ontwikkelt behandeldoelen die zich richten op de behoeften en de mogelijkheden van het kind en het gezin. De doelen representeren kleine stapjes waardoor het kind en het gezin voldoende succeservaringen opdoen. Daarnaast richt de behandeling van het IAT zich op maatschappelijke participatie, bijvoorbeeld het volgen van een (specialistische) behandeling, onderwijs volgen of dagbesteding. Recent is de JIM-aanpak geïmplementeerd. Daarmee verankert het IAT de expertise vanuit het netwerk in het hulpverleningsaanbod.

Onderwijs

Problemen met naar school (durven) gaan komen veel voor bij kinderen. Hiertoe is een ‘werkwijzer Schoolverzuim’ beschikbaar en onderhoudt het IAT nauw contact met scholen en leerkrachten. Het naar school (durven) gaan kan een behandeldoel zijn maar hulpverleners kunnen ook met school het gesprek aangaan waarom een kind of jongere doet wat hij of zij doet. Daarnaast kan het nodig zijn dat een hulpverlener observaties in de klas uitvoert of dat een hulpverlener met een kind mee naar school of de klas in gaat. Het belangrijkste doel achter het contact met school is dat de directe omgeving van het kind zodanig wordt ingericht dat een veilige en begripvolle omgeving ontstaat.

Meervoudige problematiek

Het IAT richt zich specifiek op kinderen en gezinnen waarbij sprake is van meervoudige problematiek. Minimaal twee van de drie disciplines zijn betrokken bij het kind en het gezin. Meervoudige problematiek is een belangrijke criteria voor doorverwijzing door het CJG.

Problemen van ouders

Binnen de behandeling van het IAT is ruimte voor (achterliggende) problemen van ouders. Door het opbouwen van een vertrouwensband proberen hulpverleners tevens voor ouders een veilige omgeving te creëren waardoor de kans groter is dat ouders aangeboden hulp accepteren. Daarnaast werkt het IAT met de door Jouw Ingebrachte Mentor (JIM) aanpak.

Vanuit de gedachte ‘één gezin, één plan’ kunnen ouders (in de ggz) worden meebehandeld. Omdat het IAT heeft gemerkt dat hier grote vraag naar is, is een uitbreiding van deze mogelijkheid in opzet. De mogelijkheid tot intensieve begeleiding zorgt ervoor dat het IAT-team vertrouwen creëren en veiligheid binnen het systeem borgen. Dit vertrouwen kan een opening bieden naar het adviseren van ouders over eventuele behandeling voor hen of gezinsleden. De meerwaarde van het IAT zit hem in dat zij ouders of gezinsleden ook actief kunnen begeleiden indien zij een (extern) behandeltraject aangaan.

Onderliggende problematiek

Onderliggend aan veel problematiek van kinderen en gezinnen is sprake van trauma of hechtingsproblemen. Het IAT richt zich op deze instandhoudende factoren binnen het systeem door bijvoorbeeld diagnostiek van deze problematiek te doen en toe te werken naar het volgen van reguliere behandeling voor traumaklachten bij kinderen en/of ouders of gezinsleden. Binnen de behandelingen van het IAT is in veel gevallen ggz nodig dat zich met name richt op hechting en trauma.

Veiligheid

De veiligheid van het kind en het gezin is een belangrijk doel van het IAT. In sommige gevallen gaat de vraag vanuit de verwijzer ook over de veiligheid van het kind. Een onveilige of instabiele situatie vormt dan ook geen contra-indicatie voor behandeling binnen het IAT, integendeel zelfs. Met name hulpverleners vanuit Jeugdformaat zijn bekend met instabiele situaties en hebben kennis en kunde om hier adequaat mee om te gaan. Een belangrijk uitgangspunt hierbij is dat zij zich zoveel mogelijk naast ouders opstellen in plaats van tegenover hen. Door toch aan te haken bij het gezin ondanks een eventuele instabiliteit, geeft het IAT het signaal af aan het gezin dat het team echt bereid is om hen te ondersteunen. Hoewel het in zulke situaties niet wenselijk is om direct tot concrete behandeling over te gaan, kan het team toch een oogje in het zeil te houden.

Ervaringskennis

Alle medewerkers binnen het IAT krijgen trainingen en werken zoveel mogelijk volgens de laatste richtlijnen en protocollen. De ambulante medewerkers zijn momenteel bezig met het zich eigen maken van de richtlijnen Jeugdhulp en jeugdbescherming van het NJi. Daarnaast wordt de klanttevredenheid gemeten en meegenomen in de evaluaties van het IAT.

inhoudelijke componenten

Bij de aanmelding zijn direct verschillende disciplines betrokken die gezamenlijk een probleemanalyse maken. De situatie van het kind en het gezin wordt van verschillende kanten bekeken, bijvoorbeeld opvoedkundig of in het licht van psychische problematiek. Vervolgens wordt gezinsbreed gekeken welke doelen en aanpak aansluit op de mogelijkheden van het kind en het gezin. Bij aanmelding wordt wel direct duidelijk afgesproken welke hulpverlener het aanspreekpunt voor kind en gezin wordt.

Wat betreft de inhoud van de behandeling ligt de regie grotendeels bij ouders en kind waarbij het IAT uitgaat van de doelen van het gezin. Hulpverleners zoeken naar het gezamenlijke doel van jongere en gezin en het hulpverlenersplan wordt in samenspraak met het gezin geschreven. Als een jongere erg moeilijk te motiveren blijkt, dan kan de hulpverlener inzetten op een kort motivatietraject. Gedurende een periode van drie weken wordt gekeken of de jongere intrinsieke motivatie (eerste stapje richting “droom”) kan opbrengen om een behandeltraject aan te gaan. Verder geeft het inzetten van een door Jouw Ingebrachte Mentor (JIM) vorm en inhoud aan systeemgerichtwerken.

De hulp richt zich op verschillende leefgebieden van het kind, bijvoorbeeld het functioneren op school, vrijetijdsbesteding en (opvoed)problemen die binnen het gezin van het kind spelen. Hierbij is aandacht voor zowel zichtbare problematiek als onderliggende instandhoudende problematiek, bijvoorbeeld in de vorm van trauma of psychische klachten of stoornissen. De behandeling richt zich niet alleen op het kind maar ook op het systeem rondom het kind. Op die manier bouwt het IAT aan een duurzame veilige omgeving voor het kind.

kwaliteit van uitvoering

De soms moeilijk bereikbare en te motiveren kinderen en gezinnen vragen om een actieve houding van de hulpverleners, een van “mouwen opstropen en nú reageren”. Hulpverleners dienen vaak inventief te zijn in het aansluiten bij de behoefte en mogelijkheden van het kind en het gezin. Ook is soms lef nodig om door te pakken wanneer motivatie uitblijft of uitval dreigt.

Daarnaast is het binnen het IAT belangrijk dat hulpverleners het belang van elkaars specialisme erkennen en gebruik maken van elkaars expertise. Tijdens het wekelijks overleg worden casussen besproken en wordt vanuit ieder specialisme input gegeven over de aanpak. De verschillende disciplines werken op die manier aanvullend op elkaar in plaats van naast elkaar. Door de intensieve samenwerking is binnen het team ook goed bekend waar ieders expertise ligt en kan een hulpverlener gericht een beroep doen op een collega als dat nodig is.

Tot slot probeert het IAT te zorgen voor een veilige en rehabiliterende omgeving voor kinderen en gezinnen. Om dit te bereiken is het team flexibel beschikbaar en wordt veel additionele ondersteuning geboden, bijvoorbeeld door met ouders mee te gaan naar een afspraak bij

organisatorische randvoorwaarden

Het gezamenlijk belang, namelijk het bieden van integrale ambulante hulp aan kinderen en gezinnen, staat binnen het IAT vóór de belangen van elke afzonderlijke organisatie. Niet alleen in opzet maar de hulpverleners ervaren dit ook zo. Een voorbeeld hiervan is dat per casus wordt gekeken welke discipline de eindverantwoordelijke behandelaar levert. Deze keuze hangt af van wat deze specifieke casus nodig heeft en dient daarmee het gezamenlijke belang van de cliënt.

Om de beste zorg te kunnen leveren en de pilot tot een succes te maken, is de werkwijze van het IAT in de afgelopen twee jaar systematisch geëvalueerd en gemonitord. De pilot is nu afgerond en momenteel staan er geen evaluaties ‘op de rol’. Vanaf medio 2018 zal de tijdsinvestering van de drie organisaties en de hulpverleners gemeten gaan worden.

Blijf in contact met collega’s, op basis van gelijkwaardigheid. Door tijdens overleg samen naar een casus te kijken, leren collega’s veel van elkaars perspectief en je ziet op den duur dat iedereen een bredere, integrale blik krijgt. Investeer daarom in het leren kennen van elkaar als collega’s, want dit komt uiteindelijk ten goede van de zorg aan de kinderen en gezinnen.

De hulpverleners merken dat het belangrijk is om de eigen expertise voldoende te blijven voeden. Door de intensieve samenwerking tussen de verschillende disciplines, merken hulpverleners dat ze soms zo goed op elkaar ingespeeld zijn dat de meerwaarde van een specifiek perspectief (bijvoorbeeld een ggz-bril of juist specifieke kennis vanuit de opvoedhulp) onvoldoende aandacht krijgt.

De ervaring van het IAT is dat het samenvoegen van verschillende culturen (zoals de ggz en de opvoedhulp) tijd kost. Het is belangrijk dat dit proces niet onderschat wordt en dat dit voldoende aandacht blijft krijgen. Met name op het gebied van samenwerking en onderling vertrouwen is het belangrijk dat de betrokken hulpverleners ondersteund worden.

Recentelijk is de JIM-aanpak toegevoegd aan de werkwijze van het IAT. Voor de medewerkers is het essentieel om te geloven in de JIM aanpak. Ook dienen zij stil te staan bij de meerwaarde die deze JIM kan toevoegen aan het proces en de vraag te stellen wat mogelijk verandert voor de rol van hulpverleners en voor de kandidaat JIM. Voor de praktische uitvoering is het belangrijk dat het team nadenkt over hoe de samenwerking met de JIM uit moet gaan zien.

Neem dan contact op met Esther van der Meulen via Esther.van.der.meulen@ipsedebruggen.nl

Website: Integraal Ambulant Team