Veelgestelde vragen over de jeugd-ggz

Het Kenniscentrum Kinder- en Jeugdpsychiatrie verzamelt en verspreidt kennis over kinderen en jongeren met ernstige psychische problemen, en maakt deze toepasbaar voor professionals, ouders en jongeren. Op deze pagina vindt u basiskennis over de specialistische jeugd-ggz, gebaseerd op vragen van gemeenten.

Welke vormen van jeugd-ggz zijn er?

Hiervoor kijken we naar het totale jeugdlandschap, waarin een aantal vragen vanuit de samenleving op alle leefdomeinen centraal staan. De behoeften van de jeugdige en het gezin zijn daarbij leidend: ‘wat hebben zij nodig om zelf zo goed mogelijk regie te kunnen voeren?’.

Het totale jeugdlandschap en zijn ontwikkeling

Figuur 1: De lerende uitvoeringspraktijk. Expertgroep BGZJ, 2017.

In de schematische weergave hierboven is te zien dat kinderen en jongeren en hun ouders/gezinnen zich bewegen tussen de verschillende vormen van jeugdhulp:

basis jeugd-ggz dichtbij huis
specialistische jeugd-ggz die veel voorkomt, vaak dichtbij in de regio
specialistische jeugd-ggz die weinig voorkomt, vaak (boven-)regionaal georganiseerd

Dit onderscheid geldt ook voor de jeugd-ggz en is afhankelijk van de ondersteuningsvraag van de jeugdigen en het gezin. Rondom de hulp aan kinderen en jongeren, beweegt zich een constante cyclus van leren en innoveren. Het Kenniscentrum Kinder- en Jeugdpsychiatrie speelt een belangrijke rol bij het bundelen en verspreiden van specifieke kennis over kinderen en jongeren in de specialistische jeugd-ggz. Dit doen we samen met andere kennisinstituten zoals het Nederlands Jeugdinstituut en het Landelijk Kenniscentrum LVB. Samen dragen we bij aan de beste jeugdhulp voor jeugdigen met psychische problemen.

Wat is basis jeugd-ggz?

De basis jeugd-ggz biedt hulp aan kinderen en jongeren met relatief milde of enkelvoudige psychische klachten. De hulp vindt zo dichtbij huis als mogelijk plaats en beslaat het grootste deel van het aantal jeugdigen in de jeugdhulp. De diagnostiek- en behandeltrajecten zijn relatief kort en doelgericht.

Voorbeelden van hulp in de basis jeugd-ggz zijn:

gerichte psycho-educatie aan ouders, leerkrachten en het kind zelf
een kortdurende oudertraining waardoor ouders nieuwe kennis opdoen, daardoor bijvoorbeeld het gedrag van hun kind beter gaan begrijpen en zelf verder kunnen
e-healthprogramma’s gericht op angst- en stemmingsklachten

Daarnaast biedt de basis jeugd-ggz hulp aan kinderen met ernstige psychiatrische stoornissen, wanneer de problematiek stabiel is en er geen behandeling maar wel doorlopende ondersteuning noodzakelijk is.

>> Lees meer in de handreiking Passende zorg en behandeling voor jeugdigen

Wat is specialistische, veelvoorkomende jeugd-ggz?

In de specialistische, veelvoorkomende jeugd-ggz gaat het om hulp aan kinderen, jongeren en gezinnen met meervoudige en/of complexere psychische problematiek. Deze hulp kan vaak goed in de regio plaatsvinden. Doorgaans is er langerdurende specialistische hulp en ondersteuning nodig. Een multidisciplinair team van specialisten werkt in deze gevallen samen op meerdere terreinen en ontwikkelingsgebieden. Daarbij is ook aandacht voor de situatie binnen het gezin, op school en in andere omgevingen. Expertise vanuit de jeugd-ggz is steeds vaker geïntegreerd in de lokale teams en bij de huisarts.

Voorbeelden van hulp in de specialistische, veelvoorkomende jeugd-ggz zijn:

diagnostiek en behandeling van kinderen of jongeren met ADHD in combinatie met autisme
gedragsproblemen
gezinsproblematiek
middelenmisbruik

Mogelijke therapievormen zijn psychotherapie, systeemtherapie en medicatie.

>> Lees meer in de handreiking Passende zorg en behandeling voor jeugdigen

Wat is specialistische, weinig voorkomende jeugd-ggz?

De specialistische, weinig voorkomende (of hoogspecialistische) jeugd-ggz behandelt kinderen en jongeren met zeer complexe, ernstige en/of zeldzame psychische aandoeningen en klachten. Een multidisciplinair team van deskundigen met zeer gespecialiseerde kennis over diagnostiek en/of behandeling is hierbij betrokken. De kinderen en jongeren zijn eerder in de specialistische jeugd-ggz behandeld, zonder succes. Soms is de behandeling vastgelopen en/of de kinderen en jongeren vertonen therapieresistentie. Ook kan er sprake zijn van twijfel aan een eerder gestelde diagnose.

Voorbeelden van hulp in de hoogspecialistische jeugd-ggz zijn: traumabehandeling waarbij sprake is van automutilatie, of meervoudige problematiek waarbij naast bijvoorbeeld ernstige psychose tevens sprake is van uitzichtloos lijden.

>> Lees meer in de handreiking Passende zorg en behandeling voor jeugdigen
>> Lees meer in de generieke module Landelijke samenwerkingsafspraken jeugd-ggz

Voor welke leeftijdsgroep is de jeugd-ggz?

Hulp bij psychische problemen van kinderen en jongeren tot 18 jaar valt onder de Jeugdwet. Jongeren vanaf 18 jaar vallen voor behandeling in de ggz onder de zorgverzekeringswet. De jeugd-ggz richt zich op kinderen in de groei. Om die reden is de jeugd-ggz ontwikkelings- en systeemgericht. Dit betekent dat er oog moet zijn voor ouders of het gezin, school, vriendschappen en het volwassen worden (adolescentie) van de jongeren.

De adolescentie is de fase van volwassen worden. Hoe die periode verloopt en wanneer die begint en eindigt verschilt per jongere (bekijk ook het thema Van 18-min naar 18-plus). Meerderjarigheid is niet hetzelfde als volwassen zijn. Jongeren kunnen ook na hun achttiende levensjaar gebaat zijn bij voortzetting van ontwikkelingsgerichte, systeemgerichte hulp in plaats van het meer op het individu gerichte aanbod van de volwassenen-ggz. Daarom richt de jeugd-ggz zich vaak op jongeren tussen 0-23 jaar.

Het Nederlands Jeugdinstituut publiceerde Wegwijs in de wetten van het jeugdstelsel, waarin ook de verlenging van jeugdhulp na het achttiende jaar aan de orde komt. Op de website van het NVG staat onder meer een handreiking voor gemeenten bij de overgang van jeugd naar volwassenheid.

Welke cijfers zijn er over de jeugd-ggz?

Er zijn verschillende manieren om cijfers over de jeugd-ggz te bekijken:

het psychisch welbevinden zoals kinderen en jongeren dat zelf ervaren
hoe vaak bepaalde psychische problemen voorkomen
het aantal kinderen en jongeren dat een behandeling krijgt in de (specialistische) jeugd-ggz

Er zijn op dit moment geen landelijke cijfers die het aantal kinderen en jongeren in de specialistische jeugd-ggz in kaart brengen. Wel houdt het Centraal Bureau voor de Statistiek bij hoeveel kinderen en jongeren jeugdzorg (waaronder jeugd-ggz) ontvangen. Regionaal en lokaal zijn deze gegevens vaak wel beschikbaar bij verschillende aanbieders van specialistische jeugd-ggz.

Ongeveer 8% van het aantal jongeren tussen de 12 en 25 jaar in Nederland scoort ‘psychisch ongezond’ op de vragenlijst Mental Health Inventory-5 over de periode 2015 t/m 2017 (bron: RIVM, Trimbos-instituut en Amsterdam UMC, 2019). Over kinderen tot 12 jaar zijn geen recente cijfers bekend.

Hoe vaak bepaalde psychische problemen voorkomen, kunt u vinden op de pagina’s met de praktijkstandaarden en kennisdossiers. Vaak zijn deze gegevens gebaseerd op onderzoeken uit het buitenland, of ze zijn niet recent. Verschillende partijen roepen op om de psychische gezondheid van de Nederlandse jeugd beter in beeld te krijgen.

>> Meer over de mentale gezondheid van jongeren in de Factsheet Mentale gezondheid van jongeren: enkele cijfers en ervaringen
>> Bekijk het position paper Psychische gezondheid van de jeugd in beeld

Welke problemen behandelt de specialistische jeugd-ggz?

Professionals in de specialistische jeugd-ggz behandelen uiteenlopende psychische problemen en klachten. Vaak betreft het een combinatie. Denk bijvoorbeeld aan ontwikkelingsproblematiek (ADHD, autisme) en andere psychische klachten (trauma, angst– en stemmingsstoornissen).

Over de verschillende typen psychische problemen is veel informatie. Op de website van het Kenniscentrum zijn praktijkstandaarden en kennisdossiers beschikbaar. Deze gaan in op het ontstaan, diagnosticeren en behandelen van deze vaak complexe problemen. Experts uit de kinder- en jeugdpsychiatrie schrijven de praktijkstandaarden en kennisdossiers van het Kenniscentrum en leden van de Ervaringsraad lezen met de teksten mee om de kennis meer aan te laten sluiten bij de praktijk.

Daarnaast zijn er verschillende richtlijnen in de jeugdhulp, jeugdbescherming en jeugdgezondheidszorg. Deze richten zich op het ondersteunen van professionals in het brede jeugdveld en worden volgens een vaste werkwijze ontwikkeld. In de databank richtlijnen is per thema een overzicht van de bestaande richtlijnen te vinden.

Wanneer verwijs je door naar specialistische jeugd-ggz?

Doorverwijzen naar specialistische jeugd-ggz gebeurt wanneer:

de klachten van het kind of jongere niet binnen enkele sessies te behandelen zijn
er sprake is van klachten op meerdere gebieden
de problematiek ernstig en/of complex is
de verwachting is dat er gespecialiseerde hulp nodig is om gedegen diagnostiek en gepaste behandeling te bieden

Kennis en expertise uit de jeugd-ggz is nodig om kinderen en jongeren met psychische problemen snel, passend en zoveel mogelijk dichtbij huis te behandelen. De laatste jaren brengen verschillende initiatieven meer van die kennis naar het voorveld. Wanneer gespecialiseerde hulp alsnog de beste oplossing is, kunnen hulpverleners daar gerichter naar doorverwijzen. De generalisten in het voorveld (huisartsenpraktijken, wijkteams, Centra voor Jeugd en Gezin) hebben daarvoor wel de juiste kennis en expertise nodig. In het land zijn verschillende initiatieven ontstaan om die ondersteuning te organiseren. Het Kenniscentrum heeft verschillende varianten daarvan en de vraagstukken die erbij komen kijken in kaart gebracht.

>> Bekijk het dossier Jeugd-ggz in het voorveld

Welke professionals zijn betrokken bij de specialistische jeugd-ggz?

In de specialistische jeugd-ggz werken veel verschillende professionals samen. Dat zijn bijvoorbeeld kinder- en jeugdpsychiaters, GZ-psychologen en vaktherapeuten.

>> Meer over professionals in de specialistische jeugd-ggz en hun werk in de Generieke module Landelijke samenwerkingsafspraken jeugd-ggz

>> Meer over professionals binnen de specialistische jeugd-ggz en bekostiging

Wat is het verschil tussen diagnostiek en behandeling?

Diagnostiek is gericht op het verhelderen van klachten, samen met ouders en het kind, en op het begrijpen van de hulpvraag. Waarom doet het kind of de jongere (of het gezin) zoals hij of zij doet, en wat is de oorzaak van de klachten? Dit gaat vaak samen met een bredere probleemanalyse, die ook andere factoren (zoals armoede of problematiek bij ouders) in kaart brengt.

Een onderdeel van diagnostiek kan zijn om klachten te classificeren als een psychische stoornis, om van daaruit over te gaan tot behandelen of tot aanscherping van de diagnostiek. Dit proces leidt tot een diagnose: een beschrijving van hoe de problemen met elkaar samenhangen. Daarnaast is er aandacht voor de sterke kanten van het kind en van het gezin. Hier kunnen namelijk aanknopingspunten liggen voor de behandeling.

Behandeling richt zich erop om de psychische klachten te verminderen met behulp van specifieke therapieën en interventies. Voorbeelden daarvan zijn cognitieve gedragstherapie, leefstijladviezen, medicatie, enzovoort.

>> Meer over diagnostiek en behandeling in de praktijkstandaarden en kennisdossiers van het Kenniscentrum

Wat is het verschil tussen behandelen en begeleiden?

Behandelen gaat om de inzet van gerichte en bewezen werkzame behandelingen, met gedragsverandering als doel.

Bij begeleiden gaat het om de ondersteuning van mensen met bepaalde klachten en het blijven toepassen van nieuw gedrag om terugval te voorkomen. Daar kan van alles onder vallen: boodschappen doen, een luisterend oor bieden of meegaan naar afspraken met hulpverleners bijvoorbeeld.

Hoe verhoudt de jeugd-ggz zich tot andere vormen van jeugdhulp?

De jeugd-ggz heeft betrekking op psychische klachten bij kinderen en jongeren, waarbij een classificatie van toepassing kan zijn, zoals ADHD of depressie. De jeugd-ggz is een specifieke expertise binnen de jeugdhulp. De jeugdhulp is breder en kan ook gaan over bijvoorbeeld opvoedproblemen, problemen op school of schulden.

Het Platform Integrale Specialistische Jeugdhulp beschrijft praktijkvoorbeelden van samenwerking tussen verschillende partijen en het integraal aanbieden van zorg. Ook het dossier Jeugd-ggz in het voorveld geeft voorbeelden weer van samenwerking tussen specialistische jeugd-ggz en andere vormen van jeugdhulp.